فلسفه " فلسفه "

همانگونه که در مورد هر حوزه معرفتی، علم و رشته‌ای می‌توان از فلسفه آن علم سخن گفت، می‌توان از فلسفه «فلسفه» نیز سخن به میان آورد. در وضعیت کنونی که عمری بیش از دو هزار و پانصد سال بر فلسفه می‌گذرد و نیز سخن از چهل شاخه فلسفی در جهان می‌رود، لازم است تا در مورد تعریف، اوصاف، روش، حدود، ارتباط شاخه‌های فلسفی با هم و با علوم دیگر، ماهیت تاریخ فلسفه، نحوه سیر تاریخ فلسفه، نسبت فلسفه با انسان، ماهیت فهم فلسفی و... که بر روی هم مربوط به فلسفه فلسفه می‌شوند، تحقیقات مستقل و عمیقی صورت بگیرد. نوشتار حاضر با عنایت به اندیشه و ایده فوق، در دو بخش اقدام به پاسخ‌دهی اولیه و البته نه کامل، به دو پرسش در فلسفه فلسفه کرده است. پرسش نخست مربوط به بیان برخی ویژگی‌های اساسی فلسفه و فلسفه‌ورزی است و پرسش دوم در ارتباط با بیان تعدادی از شاخه‌ها و حوزه‌های فلسفی است.

مسعود امیدی (عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز)

 

همانگونه که در مورد هر حوزه معرفتی، علم و رشته‌ای می‌توان از فلسفه آن علم سخن گفت، می‌توان از فلسفه «فلسفه» نیز سخن به میان آورد. در وضعیت کنونی که عمری بیش از دو هزار و پانصد سال بر فلسفه می‌گذرد و نیز سخن از چهل شاخه فلسفی در جهان می‌رود، لازم است تا در مورد تعریف، اوصاف، روش، حدود، ارتباط شاخه‌های فلسفی با هم و با علوم دیگر، ماهیت تاریخ فلسفه، نحوه سیر تاریخ فلسفه، نسبت فلسفه با انسان، ماهیت فهم فلسفی و... که بر روی هم مربوط به فلسفه فلسفه می‌شوند، تحقیقات مستقل و عمیقی صورت بگیرد. نوشتار حاضر با عنایت به اندیشه و ایده فوق، در دو بخش اقدام به پاسخ‌دهی اولیه و البته نه کامل، به دو پرسش در فلسفه فلسفه کرده است. پرسش نخست مربوط به بیان برخی ویژگی‌های اساسی فلسفه و فلسفه‌ورزی است و پرسش دوم در ارتباط با بیان تعدادی از شاخه‌ها و حوزه‌های فلسفی است. این گام اولیه سبب می‌شود تا دورنمایی از ماهیت فلسفه و کار فلسفی و برخی شاخه‌های آن، برای دانشجویان فلسفه آشکارتر گردد تا در گزینش و ادامه راهی که در پیش گرفته‌اند، آگاهانه‌تر گام بردارند. به علاوه این نوشتار مختصر و اولیه می‌تواند تا حدی بر برخی از بدفهمی‌ها در میان برخی غیر اهل فلسفه که تصوری از امکان مسایل خاص و وجود شاخه‌هایی ویژه برای فلسفه ندارند، مؤثر افتد و زمینه تصحیح این نوع برداشت‌ها گردد.

منبع :نگرش نو به مهندسی

  ادامه دارد....

Linkback: https://irmeta.com/meta/b2036/t6010/

نکاتی دیگر در باب فلسفه و فلسفه‌ورزی

 

فلسفه و شک

 

شک آغازگاه کار فلسفی است، گامی است نخستین و میمون. لیکن این شک مبارک، شک سوفیستیک نیست که در همه چیز و همواره و بطور مطلق شک کند و دچار تردید مطلق بوده و در تمام مراحل از بیان حکم خودداری کند و گام از گام برندارد. در فلسفه می‌توان از شک آغاز کرد. شک آغازین شک در دعاوی و بیانات موجود نظری و عقلانی است که در باب موضوعات و مسائل گوناگون گفته شده است تا بدین طریق با این شک بدنبال ادعای موجّه و معقول باشیم. این نوع شک مَسکَنْ نیست بلکه پلی است برای گذر بسوی معرفتی معقول و موجّه از طریق تجزیه و تحلیل و... این نوع شک، شخص را آمادة تحلیل و بررسی و تأمل برای کشف دیدگاه موجّه و معقول می‌کند. این نوع شک را می‌توان «شک روشی» نامید.

 

(البته برای فیلسوف این امر محفوظ است که می‌تواند پس از مدتی در سایة تحقیقات و تأملات خویش، در دعاوی نخستین خود تردید نموده و به تأمل و تفحصّ دیگری دست زند و چه بسا این تأمل پسین او را به وادی دیگری غیر از موضع نخستین ره برد.)

 

فلسفه و تعهّد

 

تعهد اساسی یک فیلسوف به روش، موضوع و غایت دانش فلسفه است. تعهدات دیگر فیلسوف نباید موجب حذف و اضمحلال این نوع تعهد اوگردد، بلکه یک فیلسوف بهتر است، و چنین نیز می‌کند، که تا حدّ امکان در تلاش برای سازگار ساختن حوزه‌های متعددی که نسبت به آنها احساس تعهّد می‌کند، باشد.

 

ارزش فلسفه

 

ارزش فلسفه به این است که بی‌واسطه یا با واسطه در خدمت اهداف عالی انسان باشد. فلسفه و فلسفه ورزی به اندازة سهم خود باید در صدد هموار کردن راه انسان برای وصول به غایات انسانی و کاستن از آلام و رنجهای او باشد. فلسفه هنگامی ارزشمند است که در خدمت تعالی و پر کردن خلأهای رنج‌آور انسانی باشد.

 

فلسفه و عدم انحصار موضوعی آن

 

فلسفه و تفلسف در قید و انحصار موضوع خاصّی نیست. موضوعات متعددی در طول تاریخ، موضوع فلسفه ورزی قرار گرفته‌اند و موضوعات جدیدی نیز امروزه و در آینده مورد تأمل فلسفی قرار خواهند گرفت. بنابراین برای یک فیلسوف همواره گذر بسوی موضوعی نو و جدید ممکن است.

 

فلسفه و تحوّل

 

فلسفه می‌تواند از حیث موضوع، روش ـ روش‌های فرعی ـ و غایت ـ غایت‌های جزئی و بعضاً کلی ـ دچار تحوّل گردد. موضوع، روش و غایت تفلسف ممکن است از فیلسوفی به فیلسوف دیگر متفاوت باشد و در مقطع بعدی دچار تغییر گردد. فلسفه مشمول تکامل عرضی است. یعنی کمیت و مقدار قضایا و گزاره‌ها و آگاهی‌هایی که در فلسفه‌ای خاص (با موضوع، روش و غایت خاصّ) در باب موضوع آن تحققّ می‌یابد، در بستر زمان افزایش می‌یابد. بعلاوه یک فلسفة خاصّ در بستر زمان و تأملات آتی، مشمول تکامل کیفی نیز تواند شد. بدین معنی که نظریات و تحلیلهای عمیقتر و دقیقتری می‌تواند در باب موضوع یا مسائل خاصی که پیشتر مورد تحقیق فلسفی بودند، ارائه گردد.

 

فلسفه و پرسش

 

نیروی درونی برای پویایی و جریان فلسفه از طریق پرسش و سؤال ایجاد می‌شود. سؤال‌ها و پرسشها سبب جریان مستمر فکر فلسفی و ورود اندیشة فلسفی به فضاهای نو و مراحل جدید می‌گردد. فلسفه‌ورزی خود موجد سؤالات متعددی می‌گردد و سؤالات به نوبة خود زمینة استمرار فلسفه و یا پایه‌گذاری فلسفه‌ای نو را ایجاد می‌کنند. یک فیلسوف، ذهنی مسئله‌ساز و سؤال‌آفرین دارد.

 

اکتشافی بودن فلسفه

 

از فلسفه و تفلسف می‌توان برای دفاع، تحلیل، تفسیر، تغییر و ... در حوزه‌های متعدد دیگر سود برد، لیکن باید بدین نکته توجه داشت که مقوّم فلسفه و فلسفه‌ورزی و از عناصر اساسی آن همانا اکتشافی بودن آنست. فلسفه، اکتشاف واقع‌بینانه، محققانه و منصفانة حقایق است. فلسفه در یک حد معینی می‌تواند اطلاعاتی را در باب پدیده ها عرضه دارد و حداقل، از اضلاع و اطراف واقعیات غبارزدایی کند.

 

فلسفه و قضیة ناتمامیت

 

فلسفه و فلسفه‌ورزی را در هر حوزه‌ای در نظر بگیریم، در حکم پروژه‌ای ناتمام است و بگونه‌ای است که دائماً ره به سوی آینده می‌برد و مباحث آن بدون آنکه به تمامیت مطلق برسد، در آینده امتداد می‌یابند. مراد از تمامیت در اینجا عبارت از امکان و توانایی دادن پاسخهای مناسب و مقبول به پرسشهای بالفعل و بالقوه دربارة یک ادّعا است. فلسفه را نمی‌توان بدین معنا دارای تمامیت دانست. دلیلی که بر این مدعا می‌توان اقامه کرد اینکه:

 

1ـ هر ادعای فلسفی در معرض پرسشها و سؤالات بالفعل (موجود) وبالقوه‌ای است که میل به بی‌نهایت داشته و در بستر حال و آینده ظهور می‌یابند.

 

2ـ از طرف دیگر یک ادعا هنگامی مورد «پذیرش مطلق» قرار می‌گیرد که بتواند به همة پرسشهای بالفعل و بالقوة مربوط به آن پاسخ دهد.

 

3ـ لکن چنین امکانی برای معرفت فلسفی بشر مقدور نیست چرا که اولاً تمام پرسشهای مربوط به یک ادعا ظهور نیافته‌اند و ثانیاً این پرسشها میل به بی‌نهایت دارند. پس می‌توان گفت فلسفه و فلسفه‌ورزی یک جریان ممتد و مستمر است برای تقرّب به تمامیت مطلق در عین داشتن تمامیت نسبی (= ناتمامیت). به بیان دیگر براساس این استدلال، فلسفه و فلسفیدن در باب موضوعات متعدد، همانند پروژه‌ای است که در بستر تاریخ بسط می‌یابد و مانند طوماری در حال گشودگی است، آنهم پروژه و طوماری ناتمام. باید توجه داشت که حتی اگر موضوع فلسفه و تفلسف ما در بستر تاریخ، موضوعی واحد باشد و فلسفه‌ورزی در حول آن انجام گیرد، باز فلسفه ورزی ما ناتمام است. در عالم فلسفه نمی‌توان سخن از پایان سخن در باب مساله، مبحث و موضوعی داد، سپهر سخن، تحلیل و تامل و تعمیق همواره به روی فیلسوف باز است.

 

ب ـ درآمدی بر آشنایی با شاخه‌های فلسفه

 

1ـ فلسفه‌ورزی یکی از ویژگی‌های مهم انسانی است و یکی از وجوهی است که سبب امتیاز انسان از حیوانات و... می‌گردد. البته جای این پرسش همواره باقی است که انسان چرا  فلسفه می‌ورزد؟

 

آیا فلسفه‌‌ورزی یک میل و گرایش در انسان است یا حاصل و برآیند و نتیجة مجموعة چند میل است؟ آیا ساز و کار خاص دستگاه ذهن و تعین خاص فاهمه و جهت‌گیری ذاتیِ عاقله اوست؟ آیا فلسفه‌ورزی پیامد و دنبالة زیست دنیایی و لازمة بودن در ساحت خاصی از وجود و مرتبة معینی از هستی است؟ آیا این نفس زیستن و بودن در شبکه‌ای از هستی‌هاست که پرسش فلسفی را برای انسان ببار می‌آورد؟ آیا انسان در طرح پرسش فلسفی فعال است یا منفعل؟ پرسش فلسفی از درون و ابتدا به ساکن برمی‌خیزد یا حاصل دخالت عواملی چند از بیرون است و یا محصول تعامل دوطرفه است؟‌آیا توجه به فلسفه و فلسفه‌ورزی حاصل دخالت و تاثیر و عنایت ماوراء طبیعت است؟ و... در هر صورت، هر پاسخی به این پرسشها داده شود، بطور قطع نمی‌توان وجود جریان فلسفی را در تاریخ بشر انکار کرد. این تاریخ جریان فلسفی که قرنهایی متمادی از آن بصورت مکتوب در دست ما قرار گرفته است، میوه‌های پربار و ثمرات متعددی را ببار نشانده است و شاخه‌ها و گرایشهای متنوعی یافته است. تنوع شاخه‌های فلسفه در دو قرن اخیر باز چشمگیرتر شده است. در این میان رشد روزافزون این شاخه‌ها سبب غفلت طالبان فلسفه از این تنوع و تعدد گردیده است، بگونه‌ای که امروزه بخش قابل توجهی از دوستداران فلسفه به سبب محدودة مطالعاتی یا انحصار گرایشی در فلسفه، توجهی به این تعدد و تنوع ندارند. این نوشتار درصدد آن است، تا بعنوان گام نخستین، بخشی از این شاخه‌ها را مطرح ساخته و برخی از مسائل مهم مورد بحث در آن شاخه‌ها را متذکر گردد تا بدینوسیله دانشجویان و دوستداران فلسفه با گوشه‌ای از حوزه‌های فلسفی و مسائل مهم مورد بحث در آنها آشنا شوند.

 

2ـ بعنوان یک تعریف اجمالی و آغازین، فلسفه را بررسی عقلانی، تحلیلی، انتزاعی و پیشینِ امور و حقایق می‌دانیم. در این نوشتار برای بیان تمام شاخه‌های فلسفه و حوزه‌های پژوهشی فلسفی، اصطلاح فلسفه بصورت مضاف بکار برده می‌شود مانند فلسفه اخلاق، فلسفه هستی، فلسفة ... و در هر قسمت نیز مراد بررسی عقلانی، تحلیلی، انتزاعی و پیشین همان مورد و مصداق و حقیقت می‌باشد. فلسفه در حالت مضاف خود به دو دسته از امور اضافه می‌شود:

 

الف: غیرعلوم، یعنی حقایق واقعیاتی مانند هستی، اخلاق، دین، زبان و...

 

ب: علوم، مانند علوم طبیعی، اجتماعی و...

 

براساس این تقسیم‌بندی می‌توان شاخه‌ها و حوزه‌های پژوهشی فلسفه و مسائل آنها را بدین ترتیب در نظر گرفت.

منبع :نگرش نو به مهندسی

.......