تالار گفتگوی تخصصی متا
مرجع علوم انسانی متا => مرجع امورتربیتی و مشاوره => سایر مباحث امورتربیتی و مشاوره => نويسنده: اجـاقـی در ۲۴ خرداد ۱۳۹۱ - ۱۰:۰۲:۴۸
-
چكيده
مشاوره رابطهاى حرفهاى بين مشاور و مراجع است كه پديدهاى نو، و از دستاوردهاى دانش روانشناسى نوين به شمار مىرود. اما مشاوره در مفهوم گسترده عبارت است از: هدايت و كمك به انسانها و راهنمايى خواستن از افراد صاحبنظر، كه در اسلام بدان سفارش و تأكيد فراوان شده است. اصول مشاوره در حقيقت، راهنماى عمل مشاور است كه فعاليت مشاوره را جهت مىدهد. از اينرو، براى جهتدار شدن فعاليت مشاوران، شناسايى اين اصول ضرورت دارد.
اين جستار، به بيان برخى از مهمترين و عمدهترين اصول و راهكارهاى مشاوره از نگاه اسلام، به روش توصيفى ـ تحليلى پرداخته است. طى بررسىهاى انجامشده، 25 اصل مهم استخراج شده و در اختيار مشاوران و عموم علاقهمندان به امر مشاوره قرار گرفته است.
كليدواژهها: مشاوره، اصول مشاوره، مشاور، مراجع، راهكارهاى مشاوره.
مقدّمه
امروزه نياز به مشاوره با توجه به مسائل بىشمارى كه در حوزههاى مختلف (خانواده، ازدواج، شغل، تحصيل و...) وجود دارد، ضرورتى ترديدناپذير است. چون هر انسانى درمىيابد در لحظههايى از زندگى به تنهايى از عهده حل مسائل خود برنمىآيد، از اينرو، نياز به مشاوره يا متخصص در اين فن را در خود احساس مىكند. البته مشاوره هميشه براى بررسى و حل مشكل نيست؛ برخلاف آنچه كه در اذهان جا گرفته و فكر مىكنند كسى كه ناهنجارى يا مشكلى دارد به مشاور مراجعه مىكند. گاه برخى افراد نياز دارند، به شناسايى استعدادهاى خود (مثلاً در زمينه پيشرفت تحصيلى) بپردازند تا بتوانند با فراهم آوردن زمينههاى مناسب، استعداد درونى خود را شكوفا كنند. بنابراين، مشاوره رابطهاى ياورانه براى رشد و شكوفايى افراد است. از اينرو، اسلام نيز تأكيد دارد انسانها براى پيشرفت و رشد بيشتر با ديگران مشورت كنند. خداوند در آيه 159 سوره «آلعمران» برنامه عمل رسول اكرم صلىاللهعليهوآلهرا، كه رمز كاميابى و پيشرفت و موفقيت آن حضرت بود، با عبارتى كوتاه بيان فرموده است: «وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ.»در امور اجتماعى با مسلمانان مشورت نما؛ موقعى كه خط مشى، معين شد و در اجراى آن تصميم قاطع گرفتى، به خداوند اتكا كن. در اين عبارت كوتاه، وظيفه پيامبر در مقابل مردم و نسبت به خودش و در پيشگاه خداوند، تعيين شده است. خداوند، مشورت كردن با ديگران را، حتى براى پيامبرش، رمز موفقيت و پيشرفت مىداند. بنابراين، وظيفه ما نيز عمل به رهنمود قرآن است؛ يعنى براى رشد يافتن، بايد در كارها با كسانى كه صلاحيت مشورت را دارند، مشورت كنيم.
مشاوره، كمك به مراجعان است براى كسب مهارتهاى فردى ـ اجتماعى و تغيير و يا اصلاح اين مهارتها، توسعه و پيشرفت سازگارى و افزايش قابليت انطباق آنان با تمنّيات و خواستههاى متنوع و متغير زندگى، افزايش مهارتها به منظور مقابله با مشكلات محيطى و سرانجام، توسعه انواع قابليتهاى آنان در حل مسائل، مشكلات و تصميمگيرىها.(1)
«اصل» به معناى بن و ريشه، قانون بنيادين و زيربنايى و قاعده يا قانون رفتار است. اصول مشاوره ماهيت عمل مشاوره را روشن مىسازد و فعاليت مشاوره را جهت مىدهد.(2) از اينرو، براى انجام مشاوره، شناسايى اصول آن براى مشاوران ضرورت دارد، تا فعاليتهايشان جهتدار و مطلوب باشد.
مباحث اين نوشتار دربرگيرنده بررسىهاى مفهومشناسانه درباره اصول كلى مشاوره، اصول اخلاقى، اصول ارتباطات، مصاحبه، تشخيص و توصيهاى مشاورهاى است كه به ترتيب منطقى و با رعايت اختصار آرايش يافته است. به دنبال بحثهاى مفهومشناختى و بيان اصول كلى مشاوره، از اصول ارتباطات به عنوان تكيهگاه اساسى و كليد مشاوره، از مصاحبه به عنوان كاركرد اصلى ارتباطات، از تشخيص به عنوان كاركرد اصلى مصاحبه و از توصيهها به عنوان كاركرد اصلى تشخيص، سخن به ميان آمده است.
از آنرو كه يادگيرى اصل و قاعده و قانون هر علمى، اهميت زيادى در پيشبرد اهداف آن علم دارد و اگر كسى بدون اطلاع از اصول يك علم به آن بپردازد نتيجه مطلوبى نمىيابد، براى آسان شدن كار بر محققان، اين تحقيق به اين امر اهتمام ورزيده است. آنچه كه اين نوشتار را از ساير مقالهها ممتاز مىكند، اين است كه تقريبا تمامى اصول مشاوره را كه يك مشاوره موفق بدان نيازمند است، جمعآورى نموده است.
ساختار مقاله در راستاى پاسخ به سؤالات اصلى و فرعى مقاله تنظيم شده است؛ سؤالاتى نظير: اصول مشاوره چيست؟ «اصل» به چه معناست؟ و راهكارهاى دستيابى به اين اصول كدام است؟
در زمينه مشاوره آثار فراوانى نگاشته شده است، كه در برخى از اين نوشتهها به اصول مشاوره به صورت پراكنده و مجمل و غيرمنسجم پرداخته شده است. براى نمونه كتاب مشاوره كاربردى، نوشته رضا شاكرى به طور خلاصه به برخى از اصول كلى مشاوره در ضمن بحثهايش (در كليات) اشاره نموده است. كتاب مبانى و اصول مشاوره و راهنمايى، تأليف احمد احمدى كه بخش كوتاهى از مباحث كتاب را به بررسى برخى از اصول موردنياز مشاوره پرداخته است. همچنين كتاب آشنايى با اصول و فنون مشاوره اثر سيداحمد رهنمايى در مورد اصول و فنون مشاوره است كه بخش اصول را تحت عنوان اصول ارتباطات مشاورهاى، اصول مصاحبه مشاوره و اصول تهيه و تشخيص مشاورهاى آورده است. مقالهاى با عنوان «درباره اصول و راهكارهاى مشاوره» از يداللّه كوثرى به برخى از اصول مشاوره اشاره كرده است. اما از آنرو كه مباحث اين كتابها و مقالات به صورت پراكنده و مجمل بوده است، نگارنده درصدد است تمامى اصول و راهكارهايى كه براى يك مشاوره موفق موردنياز مشاوران است را در اين مقاله بگنجاند و تلاش نموده عمده اصول موردنياز براى يك مشاوره موفق را در اين نوشتار گردآورى نمايد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. تعريف مشاوره از كميته معيارهاى حرفهاى انجمن روانشناسى آمريكا در سال 1981، به نقل از: محمدحسين شريفىنيا، مبانى روشهاى مشاوره بالينى.
2. عبداللّه شفيعآبادى، مقدمات راهنمايى و مشاوره مفاهيم و كاربردها، ص 31.