-
مقیاس های اندازه گیری
در نسبت دادن اعداد یا نمرات به ویژگی ها یا صفات اشخاص یا اشیا ممکن است این اعداد
ویژگی های متفاوتی داشته باشند. این ویژگی های متفاوت اعداد را مقیاس های اندازه گیری scales of measurement می نامند.
انواع مقیاس های اندازه گیری
مقیاس های اندازه گیری را به چهار نوع یا در چهار سطح دسته بندی کرده اند. (استیونس 1951)
الف) اسمی nominal
ب) تربیتی ordinal
ج) فاصله ای interval
د) نسبتی ratio
الف ) مقیاس اسمی
مقیاس اسمی پایین ترین سطح یا ساده ترین نوع اندازه گیری را معرفی
می کند. این مقیاس به دو صورت مورد استفاده قرار می گیرد .
1) برای اسم گذاری
2) برای طبقه بندی
اسم گذاری: در این مقیاس از اعداد و ارقام برای نام گذاری یا اسم گذاری و تشخیص اشیا و افراد استفاده می شود بدون اینکه این اعداد هیچ گونه مفهوم و معنای ریاضی داشته باشد (مثل شماره پیراهن بازیکنان و یا شماره خیابانها)
طبقه بندی: در اینجا نیز اعداد هیچ گونه مفهوم و معنای ریاضی ندارند و تنها برای مشخص کردن طبقه های مختلف طبقه بندی به کار می رود .
(کیسه شماره یک محتوی سنگ های آهکی و کیسه شماره 2 محتوای
سنگ های آتش زنه و ...)
ب) مقیاس ترتیبی:
مقیاس ترتیبی یا رتبه ای مجموعه ای از رتبه ها ranks است. در این مقیاس:
دسته ای از افراد یا اشیا با توجه به یک صفت از بزرگ به کوچک (یا بالعکس) مرتب می شوند.
معلوم نیست که هر یک از این افراد یا اشیا به مفهوم مطلق چقدر از آن صفت را دارد .
مشخص نیست که این اشیا یا افراد، از لحاظ صفت مورد اندازه گیری، چه مقدار از یکدیگر فاصله دارند.
مثالی برای این مقیاس مرتب کردن دانش آموزان یک کلاس به ترتیب قد و شماره گذاری آنها از کوتاهترین به بلندتری (یا بالعکس) است. اگر هدف از اندازه گیری انتخاب بهترین فرد یا مناسب ترین شی و از این قبیل باشد این مقیاس مقیاس مناسبی است.
ج) مقیاس فاصله ای:
مقیاس فاصله ای مقیاسی است که:
1- رتبه اشیا یا افراد، با توجه به یک صفت مشخص است.
2- معلوم است که اشیا یا افراد از لحاظ صفت مورد اندازه گیری چه مقدار از یکدیگر فاصله دارند.
3- هیچ نوع اطلاعی راجع به مقدار مطلق صفت مورد نظر برای هیچ یک از اشیا یا افراد در دست نیست .
وجه تمایز این مقیاس با مقیاس ترتیبی این است که در این مقیاس فواصل بین واحدها معلوم و برابر هستند. در صورتی که در مقیاس ترتیبی فاصله بین واحدها معلوم نیست. مثال
(مقیاس به کار گرفته در دماسنج های سانتی گراد و فارنهایت)
در هر دوی این دماسنج ها صفر انتخابی، یک صفر قراردادی است نه یک صفر واقعی. اما فاصله 5، 10، 15 و ... در تمام طول مقیاس همواره یکسان است. یعنی تفاوت دمای بین 10 و 20 درجه برابر است با تفاوت دمای بین 40 و 50 درجه
د) مقیاس نسبتی:
مقیاس نسبتی یا نسبی مقیاسی است که در آن :
1- رتبه اشخاص با توجه به یک صفت معلوم است .
2- فاصله بین اشخاص معلوم است .
3- علاوه بر اینها فاصله حداقل یکی از اشخاص از یک صفر منطقی نیز معلوم است .
مهم ترین مقیاس نسبتی همان مقیاس اعداد از صفر تا بینهایت است. اندازه گیری طول، وزن، حجم و سایر صفات فیزیکی اشیا با مقیاس نسبتی عملی است، اما اندازه گیری متغیرهای روانی و پرورشی با این مقیاس به ندرت میسر است .
-
مقياس اندازهگيري، مجموعه قواعدي براي انتساب آزمودنيها به مقولهها يا اعداد به آزمودنيهاست. از نظر ميزان دقت اندازهگيري (کمترين به بيشترين)، مقياسها به 4 دسته زير تقسيم ميشوند:
الف) مقياس اسمي
عبارت اسمي، يعني نامگذاري کردن. در مقياس اسمي، افراد همانند از نظر صفت ويژه، در يک دسته قرار ميگيرند. ملاک طبقهبندي در اين نوع مقياس، بر ويژگيهاي مشترک افراد يا رويدادها مبتني است و به عبارت ديگر، ويژگيها صرفاً در مقولههايي ردهبندي ميشوند؛ بي آن که هيچ رابطه رياضي بين مقولهها ضرورت داشته باشد.
مثال: فرض کنيد که محققي مايل است تا تعداد دانش آموزان شاد و غمگين را در يک کلاس بررسي کند. اگر وي پس از مصاحبه با هر کودک و با استفاده از قاعده خاص، او را در مقوله شاد و غمگين ردهبندي کند، در اين صورت، محقق از مقياس اسمي استفاده کرده است. هيچ رابطه رياضي بين شاد و غمگين فرض نميشود و آنها تنها دو مقوله متفاوتند. هر چند به اين مقولهها ميتوان 0 و 1 را نسبت داد، اما اين دو عدد، هيچ رابطهاي با مقادير صفت متغير (شاد و غمگين) ندارند.
مثالهاي ديگر :
1. جنسيت(زن، مرد).
2. وضعيت تأهل(متاهل، مجرد).
3. نمرات بهره هوشي (بالا، پايين) كه در اين جا بهره هوشي، متغير اسمي دو مقولهاي است.
ب) مقياس رتبهاي(ترتيبي)
عبارت ترتيبي؛ يعني ترتيب دادن. مقياس رتبهاي، مقياسي است که افراد يا اشيا را از لحاظ صفت ويژه، رتبهبندي ميکند. در اين مقياس به تعداد افراد، رتبه وجود دارد. در مقياس رتبهاي، اعداد فقط اطلاعاتي درباره سلسله مراتب يا به عبارتي، رتبه اشياء يا افراد در طول مقياس، فراهم ميآورند؛ مثل «طبقه اجتماعي – اقتصادي».
ج) مقياس فاصلهاي
مقياس فاصلهاي، نه تنها ترتيب اشيا را نمايان ميکند، بلکه فاصله بين آنها را نيز مشخص ميسازد و علاوه بر آن، در اين مقياس، مبدأ صفر وجود ندارد؛ براي مثال، در يک آزمون پيشرفت تحصيلي، نمره يک دانش آموز 95 و نمره دانش آموز ديگري 85 است. دانش آموز اول نه تنها رتبه بالاتري از دانش آموز دوم به دست آورده، بلکه کارکرد او 10 نمره از کارکرد دانش آموز دوم بهتر بوده است. بنابراين، مقياس فاصلهاي، با فراهم آوردن واحد ثابت اندازهگيري، به تفاوت بين اعداد معنا ميدهد. مقياسهاي درجهبندي20 و آزمونهاي رواني - تربيتي، مقياسهاي فاصلهاي محسوب ميشوند. يک واحد در مقياس درجهبندي يا آزمون، از لحاظ اندازه، با هر واحد ديگر آن مساوي فرض ميشود.
د) مقياس نسبتي
مقياس نسبتي، دقيقترين مقياس اندازهگيري است. اين مقياس، داراي ارزش صفر حقيقي ميباشد؛ يعني نقطه اي در مقياس که نمايانگر فقدان کامل ويژگي مورد اندازهگيري است و نسبتها در نقاط مختلف اين نوع مقياس، قابل مقايسهاند؛ مثلاً 9 سال، سه برابر سه سال است و اين نسبت، برابر با نسبت 6 سال به دو سال است. مقياس بهره هوشي در يک مقياس فاصلهاي است؛ چون صفر مطلق ندارد. بنابراين، برتري هوشي فردي با بهره هوشي 120، نسبت به فردي با بهره هوشي 100، برابر فردي با بهره هوشي 144، نسبت به فردي با بهره هوشي 120 نميباشد. اگر مقياس بهره هوشي يک مقياس نسبتي بود (که نيست)، اين دو مورد، قابل مقايسه بودند.
اگر محققي به اندازهگيري ميزان پيشرفت تحصيلي دانش آموزان در درس رياضي علاقهمند باشد، ميتواند اين متغير را با يکي از سه مقياس زير اندازهگيري کند:
1. مقياس اسمي؛ دانش آموزان قبول (نمره 10 و بالاتر) و دانش آموزان مردود (نمره کمتر از 10).
2. مقياس رتبهاي؛ دانش آموزان بر حسب نمرهاي که به دست آوردهاند، از بالاترين نمره تا پايينترين نمره، مرتب ميشوند.
3. مقياس فاصلهاي؛ نمرهاي است که هر يک از دانش آموزان در آزمون رياضي به دست آوردهاند.
نام مقياس ويژ گيها مثال
اسمي گروهبندي افراد در مقولهها به طور ساده نشان ميدهد که دو يا چند مقوله مختلف وجود دارد. جنسيت: زن، مرد
رتبهاي طبقات اندازه گيري شده ميتواند داراي ترتيب خاصي باشد. طبقه اجتماعي، اقتصادي
فاصلهاي اندازه گيري با نظام و برقراري فاصلههاي مساوي عددي در مقياس انجام مي شود. عملکرد در آزمون پيشرفت رياضي
نسبتي شامل صفر مطلق و فاصلههاي مساوي عددي در مقياس است. قد، سن، وزن
جدول2-1 : مقياسهاي اندازهگيري و ويژگيهاي آن
بدون ترديد، متغيري را که در مقياس بالاتر اندازهگيري کردهايم، ميتوانيم به مقياسهاي سطح پايينتر تبديل کنيم؛ ولي عکس آن امکانپذير نيست. در مثال فوق، اندازهگيري پيشرفت تحصيلي دانش آموزان در مقياس فاصلهاي، امکان به دست دادن دادهها را در مقياس اسمي نيز به وجود ميآورد؛ اما بهتر است که دادهها در بالاترين سطح مقياس، گردآوري شوند؛ زيرا تحليل دادههاي آماري، به مقياسي بستگي دارد که دادهها با آن گردآوري شدهاند(بازرگان و ديگران، 1385، ص49).
-
با سلام و وقت بخیر
سوالی در ارتباط با مطلبی که قرار دادم داشتم. در تعاریف مقیاس های اندازه گیری از صفر مطلق و صفر قرار دادی نام برده شده بود. منظور از اینها چیست؟ اگر امکانش هست کمی توضیح دهید. البته در این مطالب شاید دیده نشوند اما در تعریفی که در کتاب آمار توصیفی از این مقیاس ها دیدم با چنین کلماتی برخورد داشتم. تنها مطلبی هم که در اینترنت دیدم در ارتباط با دماسنج و فیزیک و .. بود.
با سپاس
Users found this pages searching for: