بخشی از پایان نامه ی دوره کارشناسی با عنوان »راهکارهای تقویت مسئولیت پذیری نوجوانان در نهاد خانواده«، نقش حس استقلال جویی، در تقویت مسئولیت پذیری نوجوانان که بر عهده خانواده است.

حس استقلال جویی

در بیان ویژگی های رشد نوجوانی این نتیجه حاصل شد که او از تعلّقات کودکانه پیشین جدا شده، از وابستگی کامل بیرون می آید؛ هویت در او شکل می گیرد و با کمک قدرت تفکر انتزاعی که در این سالها برایش حاصل شده است به ایفای نقش های مستقل خویش در ارتباط با خانواده و همسالان و جامعه می پردازد. که این هویت بر حسب اینکه او در چه خانواده ای رشد کرده باشد متفاوت است. «والدینی که روش های تصمیم گیری قدرت طلب را برای پسران و دخترانشان برمی گزینند، نوجوانانشان خود مختاری کمی دارند.»

 نوجوانی که هویتش رشد کند و خود را آزاد و مستقل بیابد می داند که به زودی باید مسئولیت زندگی خویش را شخصاً بر عهده گیرد و از خود می پرسد: چگونه باید زندگی کنم؟ چه حرفه ای را باید انتخاب کنم؟ پاسخ دادن نوجوان به همین سوالات موجب شکل گیری مسئولیت پذیری در او خواهد شد. زیرا «رشد و بالندگی نوجوان در سایة آگاهی، حسّ استقلال، تلاش و امید او به آینده دست می دهد و یکی از مراحل تکوین و تحقق هویت آدمی مرحلة نوجوانی است.»

همچنین، «استقلال جویی و شناخت بیشتر اجتماعی باعث تغییرات مهمی در نگرش نوجوان نسبت به خود و والدین و نظام اجتماعی می شود و به تدریج آمادگی آن را پیدا می کند که شخصاَ به مقتضیات پیچیده تحصیلی و شغلی در دنیای معاصر پاسخ گوید» . بنابراین او به تدریج آمادة پذیرش مسئولیت در آینده خواهد شد.

هم زمان با رشد نوجوانان باید به آنها اختیار وآزادی کافی داده شود تا استقبال و خود باوری را تجربه کنند؛ «احساسات و نیازهای خود را بشناسند، دربارة راه بردن امور زندگی خود تصمیم بگیرند و مسئولیت نتایج تصمیم های خود را بپذیرند.» ؛ اما خانواده باید به این نکته توجه داشته باشند که نوجوانان یاد بگیرند، هنوز به راهنمایی ها و حمایت خانواده خود نیاز دارند.

وقتی والدین آگاهانه و مسئولانه و صمیمانه با مساله استقلال یافتن تدریجی نوجوانان خود برخورد کنند مشکل قابل ذکری در روابط آنان پیش نخواهد آمد و خود نوجوانان و جوانان نیز احساس می کنند که به راهنمایی و مراقبت و تعیین قواعد معقول زندگی و حمایت شدن از جانب والدین خود نیاز دارند.

دو نمونه از روش هایی که می توان از طریق بالا بردن حسّ استقلال در نوجوان مسئولیت پذیری را در او تقویت نمود به این شرح است:

1.مشارکت دادن نوجوان در فعالیت های گروهی

پیوستن به گروه، علاوه بر اینکه نوجوان را برای یافتن هویت و مستقل شدن جهت می¬دهد او را نسبت به خود مطمئن می سازد و در میان همسالانش که با آنها اشتراک فکری و احساسی دارد، آزادانه وجود خود را ابراز خواهد کرد. «در چنین حالتی، گروه به وی اعتماد می کند و متقابل او هم در گروه آرمان و ارزشی مطابق با توقعات خود بدست می آورد.» ؛ زیرا «گـروه امکـان هماننـد سازی خود با دیگران و آماده شدن تدریجی برای کارهای گروهی و دخول در جامعه را به نوجوان می دهد.»

باید به نوجوان فرصت داده شود تا با فعالیت های مستقل، احساس مسئولیت و مراقبت از خویشتن را بیابند. «برای این کار ایجاد انگیزه های لازم برای تحرّک و فعالیت های داوطلبانه بسیار حائز اهمیت است. غالباً نوجوانان با انگیزه های محیطی به فعالیت افتاده و با احساس خوشایند درونی پیشرفت می کنند. بدیهی است این فعالیت ها از نظارت مستمر و بعضاً هدایت و تشویق خانواده بی نیاز نخواهد بود.»
اگرچه در داخل گروه نوجوان آزادانه مطابق میل خود عمل می کند اما مشارکت دادن نوجوان نباید به معنای درگیر کردن او در فعالیت های گروه بدون باز خواست کردنش باشد؛ به این دلیل که «او در این صورت، چنانچه باید و شاید، دقت و اهتمام لازم را در کارها نخواهد داشت، و اگرچه به نیازهای جسمی و روحی او توجه شده، نسبت به تربیت او اقدامی نشده است.» بنابراین در برابر این آزادی باید در گروه مسئولیت بپذیرد و در برابر آن بی تفاوت نباشد.

و اما نکته قابل توجه دیگر اینکه چنان که در شرایط و مبانی مسئولیت پذیری بیان شد این نتیجه بدست می آید، که مسئولیت خواسته شده از نوجوان نیز باید متناسب با ظرفیت و توان سنّی او باشد، زیرا تناسب تکلیف با ظرفیت و توان نوجوان از بروز احساس شکست در او جلوگیری خواهد کرد؛ احساسی که منجر به تسلیم شدن و سلب مسئولیت فرد است.

بنابراین بهترین راه برای رساندن نوجوان به استقلال این است که خانواده، «بتوانند میان نیازهای نوجوانان و انتظاراتی که از آنان می رود، تعادل مناسبی برقرار کنندو با توضیح و تبیین مسائل آنان و با صبر و پیگیری، قدم به قدم آنان را به خود مختاری برای پیمودن مستقل راه زندگی سعادتمندانه برسانند.»  به این ترتیب برای نوجوان «پیوستن به گروه مشکلات را تسکین می دهد، تعارض ها را حل می کند و زمینه لازم را برای پذیرش مسئولیت اجتماعی در وی فراهم می سازد.»

2. دادن پول تو جیبی

هر خانواده با توجه به توان مالی و فرزندان خود در هر سنّی مبلغ معیّنی را ماهانه یا هفتگی به عنوان پول تو جیبی در اختیار آنها قرار می دهد، که این پول تو جیبی دادن اگر با رعایت نکات لازم باشد علاوه بر اینکه در نوجوان ایجاد استقلال مالی می کند به او می آموزد تا برای بدست آوردن آنچه می خواهد بکوشد و در مقابل آنچه دارد احساس مسئولیت کند. بنابراین «والدیـن می توانند برای منظّم کردن فرزندشان و تقویت حسّ مسئولیت پذیری در او از سیستم پول تو جیبی استفاده کنند و ارزش پول را به او آموزش دهند.»   

امّا باید به این نکته توجه داشت که پرداخت پول تو جیبی نباید شکل بی رویه و نادرست داشته باشد و سبب وابستگی و عدم استقلال فرزندان شود. علاوه بر این نوجوان باید یاد بگیرد که در کنار خرج کردن پس اندازی را کنار بگذارد. «والدین می توانند از پول به عنوان جایزه و پاداش استفاده کنند به شرط آن که فرزندشان برای پول ارزش قائل باشد.»

---

پ. ن: منابع اصلی در پایان نامه موجود است.

منبع: اجاقی معز، --- (1390)، »راهکارهای تقویت مسئولیت پذیری نوجوانان در نهاد خانواده«، پایان نامه دوره کارشناسی.

گروه علمی متا

Linkback: https://irmeta.com/meta/b394/t13602/