تالار تخصصی حسابداری

ـ2- كمك هزينه عائله‌مندي و اولاد:
براساس ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت (مصوب 13/6/1370)، كمك هزينه عائله مندي و اولاد مستخدمين مشمول قانون استخدام كشوري و قانون مزبور از اين قرار است:
1- مستخدمين مرد شاغل، بازنشسته و وظيفه بگير كه داراي همسر دائم باشند، ماهيانه معادل 70% حداقل حقوق مبناي جدول موضوع ماده يك قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت را به عنوان كمك هزينه عائله مندي دريافت خواهند كرد و اگر داراي فرزند تا سن 20 سال باشند به ازاي هر يك (حداكثر تا 3 فرزند) ماهيانه معادل 14% حداقل حقوق مبناي جدول مزبور را مستحق خواهند بود.
2- در صورتي كه مستخدم شاغل يا بازنشسته مشمول قانون نظام هماهنگ پرداخت، زن بوده و به تنهايي متكفل مخارج (هزينه زندگي) فرزندان خود باشد، از كمك هزينه عائله مندي و اولاد برخوردار خواهد گرديد. (تبصره يك ماده 9)
3- همسران (زوجه) وظيفه بگير (دريافت كننده مستمري فوت) مستخدمان متوفي نيز مستحق كمك هزينه عائله مندي هستند و در صورتي كه مجدداً ازدواج نمايند و براساس حكم دادگاه، حضانت و نفقه فرزندان بر عهده ايشان قرار گرفته باشد، درخصوص فرزندان تحت تكفل خود از كمك هزينه‌هاي مزبور برخوردار خواهند گرديد. (همان تبصره)
ملاحظات:
1- فرزندان مستخدمين متوفي كه كمتر از 20 سال سن دارند نيز مشمول كمك مزبور مي‌باشند.
2- فرزندان ذكور به شرط ادامه تحصيل تا 25 سالگي و فرزندان اناث مادام كه ازدواج نكرده‌اند، مشمول مقرره فوق الذكر خواهند بود.
3- هرگاه فرزند مستخدمين شاغل، بازنشسته و يا متوفي، معلول بوده و قادر به كار نباشد، مشمول كمك هزينه اولاد بدون لحاظ شرايط پيش گفته خواهد بود.
مقصود از شرايط مزبور، شرط سني براي اولاد ذكور است، زيرا فرزند معلول دختر اگر ازدواج نمايد، برخوردار از حق نفقه خواهد بود كه از سوي شوهر تأمين مي‌گردد و در صورت عدم ازدواج نيز، برخورداري وي از كمك هزينه اولاد فاقد شرط سني است.
4- آيا اشتغال فرزند دختر مانع استحقاق پدر وي نسبت به كمك هزينه اولاد است؟
در قانون نظام هماهنگ پرداخت، چيزي در اين خصوص ديده نمي‌شود، اما با توسل به قواعد عام موجود در قانون مدني مي‌توان راه‌حل اين مسأله را يافت.
در ماده 1197 قانون مزبور آمده است:
«كسي مستحق نفقه است كه ندار بوده و نتواند به وسيله اشتغال به شغلي وسائل معيشت خود را فراهم نمايد».
براساس اين ماده كه ناظر به شرايط تكليف به انفاق در روابط بين خويشاوندان نسبي در خط عمودي اعم از صعودي و نزولي است، شرط كلي استحقاق نفقه، ندار بودن و عجز از تكسب است و از سوي ديگر مي‌دانيم كه مبناي كمك هزينه اولاد و فلسفه برقراري اين نوع حمايت در واقع كفالت فرزندان توسط پدر و تأمين هزينه زندگي و نفقه ايشان از سوي وي است.
حال اگر دختر فرد مستخدم، شاغل بوده و قادر به تأمين هزينه زندگي خويش باشد، از تكفل پدر خويش خارج شده و ديگر مستحق نفقه نخواهد بود و چنين وضعيتي در واقع مبنا و فلسفه وجودي كمك هزينه اولاد را نسبت به وي منتفي خواهد ساخت، از اين رو مي‌توان گفت كه اشتغال فرزند دختر به نحوي كه قادر به تأمين هزينه زندگي خويش باشد، مانع استحقاق پدر نسبت به كمك هزينه اولاد در مورد وي خواهد شد.
5- در صورتي كه همسران وظيفه بگير مستخدمان مرد متوفي كه ازدواج مجدد كرده‌اند از همسر دوم خود طلاق گيرند (و يا طلاق داده شوند)، مجدداً مستحق دريافت مستمري بازنشستگي مربوط به همسر فوت شده اول خود خواهند گرديد و اگر همسر دوم ايشان نيز فوت نمايد و مستخدم مشمول قانون نظام هماهنگ پرداخت بوده باشد، زن بازمانده از مستمري بازنشستگي هر كدام از دو شوهر اول و دوم كه ميزان آن بيشتر است برخوردار خواهد گرديد. (همان تبصره)
6- فرزندان ذكور مستخدمان مشمول تبصره يك ماده 9 تا سن 20 سالگي و در صورت ادامه تحصيل تا 25 سالگي مشمول كمك هزينه اولاد خواهند بود و اما در مورد فرزندان اناث شرط سني وجود ندارد و ايشان مادام كه ازدواج نكرده‌اند مشمول كمك مزبور باقي خواهند ماند.
همچنين اگر فرزند، معلول بوده و قادر به كار نباشد، شمول كمك هزينه اولاد نسبت به وي فاقد شرط سني خواهد بود (همان تبصره، طبق قانون اصلاح قانون اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت، مصوب 22/1/1380).
7- مفاد ماده 9 و تبصره يك آن شامل نيروهاي مسلح و اعضاي هيأت علمي شاغل و بازنشسته وظيفه بگير كليه دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مؤسسات پژوهشي نيز مي‌باشد (تبصره 2 ماده 9، طبق قانون اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت مصوب 15/7/1375).
8- بازنشستگان كشوري و لشكري كه داراي 60 سال سن يا بيشتر باشند و نيز مستخدمين ازكارافتاده (بدون شرط سني)، علاوه بر ميزان مقرري دريافتي مطابق قانون (مستمري بازنشستگي و ازكارافتادگي)، معادل (120%) حداقل حقوق مبناي جدول ماده يك قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت را به عنوان كمك هزينه عائله‌مندي در هر ماه و معادل (35%) حداقل حقوق مبناي جدول مذكور را به عنوان حق اولاد به ازاي هر فرزند (حداكثر تا 3 فرزند) دريافت خواهند كرد (تبصره 3 ماده 9، در اجراي ماده 8 قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت مصوب 27/11/1380).
9- به موجب ماده يك قانون تنظيم خانواده و جمعيت مصوب 26/2/1372، هيچ يك از امتيازاتي كه در قوانين براساس تعداد فرزندان يا عائله، پيش بيني و وضع شده است، در مورد فرزندان چهارم به بعد كه پس از يكسال از تصويب قانون مزبور متولد مي‌شوند قابل محاسبه و اعمال نيست و طبق بند (ج) همين ماده، حق بيمه فرزندان (موضوع ماده 58 قانون تأمين اجتماعي) براي فرزند چهارم به بعد كه پس از يكسال از تصويب قانون فوق الذكر متولد مي‌شوند به طور جداگانه تعيين و مطابق تعرفه تأمين اجتماعي از شخص بيمه شده دريافت مي‌گردد.
دـ3- كمك هزينه ازدواج فرزندان:
طبق ماده 7 قانون اصلاح پاره‌اي از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگي، بانوان شاغل، خانواده‌ها و ساير كاركنان (مصوب 13/2/1379)، فرزندان مستخدمين شاغل، بازنشسته، ازكارافتاده و متوفي فقط براي يكبار مستحق دريافت كمك هزينه ازدواج دائم خواهند بود و ميزان آن معادل بيست (20) برابر حداقل مبناي حقوق طبق قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت مي‌باشد (دستورالعمل ماده 7 قانون اصلاح پاره‌اي از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگي، بانوان شاغل، خانواده‌ها و ساير كاركنان، موضوع بخشنامه شماره 2777/105 مورخ 18/6/1379 سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور).

دـ4- خدمات درماني:
طبق ماده 51 قانون استخدام كشوري، دولت مكلف است به طرق مقتضي، وسايل بهداشت و درمان مستخدمين رسمي و خانواده آنها را فراهم سازد و در ماده 5 قانون بيمه همگاني خدمات درماني كشور مصوب 3/8/1373، مقرر شده است كه سازمان بيمه خدمات درماني به منظور تأمين موجبات و امكانات بيمه خدمات درماني به كاركنان دولت، افراد نيازمند، روستائيان و ساير گروههاي اجتماعي تشكيل و به صورت شركت دولتي اداره مي‌شود و وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي است.
افرادي كه به تبع بيمه شده اصلي، مشمول حمايت‌هاي بيمه‌اي خدمات درماني هستند عبارتند از پدر، مادر، همسر، فرزندان و خواهر و برادر تحت تكفل وي. (ماده يك آيين نامه اجرايي بند 5 ماده 13 قانون بيمه همگاني خدمات درماني كشور، مصوب 5/6/1374 هيأت وزيران) و از سهم حق بيمه سرانه خدمات درماني، 20% را بيمه شده و 80% مابقي را دولت مي‌پردازد.
همچنين حداكثر تعداد عائله هر خانوار كاركنان دولت كه مشمول دريافت مابه‌التفاوت توسط دولت مي‌شود، همانند صاحبان حرف و مشاغل آزاد و روستائيان پنج نفر شامل بيمه شده اصلي، همسر و سه فرزند وي است (تبصره 2 دستورالعمل تعيين سهم بيمه خدمات درماني روستائيان و صاحبان حرف و مشاغل آزاد مصوب 10/3/1374 هيأت وزيران).

هـ ـ مزاياي عائله تحت تكفل كاركنان مشمول قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران
هـ -1- مستمري بازماندگان:
هـ -1-1- طبق ماده 153 قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران (مصوب 7/7/1366)، حقوق مستمري عبارت است از وجوهي كه به عائله تحت تكفل پرسنل شهيد يا متوفي برابر مقررات مربوط از صندوق بازنشستگي ارتش به طور ماهانه پرداخت مي‌گردد.
هـ -1-2- براساس ماده 164 قانون ارتش، مستمري بگيران مشمول اين قانون اين افراد هستند:
1- همسر دائم در صورت عدم ازدواج مجدد و عدم اشتغال
2- شوهر در صورت تأمين مخارج وي از سوي زوجه متوفي
3- فرزندان ذكور غيرشاغل تا سن 20 سال تمام و در صورت اشتغال به تحصيل تا پايان آن حداكثر تا سن 25 سال تمام
4- فرزندان اناث به شرط عدم ازدواج و عدم اشتغال
5- پدر و مادري كه تحت تكفل پرسنل متوفي بوده‌اند
6- برادر محجور يا بيمار تحت كفالت متوفي و ناتوان از اداره امور خود
7- برادر صغيري كه تحت كفالت متوفي بوده، تا سن 19 سال تمام و در صورت اشتغال به تحصيل تا سن 23 سال تمام به شرط عدم اشتغال
8- خواهري كه تحت تكفل متوفي بوده به شرط عدم ازدواج و عدم اشتغال
9- نوه‌هايي كه تحت تكفل متوفي بوده‌اند، پسران تا 19 سال تمام و در صورت اشتغال به تحصيل تا 23 سال تمام و دختران به شرط عدم ازدواج و عدم اشتغال
هـ -1-3- مستمري آن دسته از مستمري بگيران كه بواسطه ابتلا به بيماري غير قابل علاج يا نقص عضو، توانايي كار كردن و امرار معاش را براي هميشه از دست دهند (ازكارافتاده كلي شوند)، مادام‌العمر خواهد بود. (تبصره يك ماده 164)
هـ -1-4- دريافت حقوق بازنشستگي، وظيفه و مستمري به صورت توأم و همزمان ممنوع است و تنها مبلغ بيشتر پرداخت مي‌‌شود. (ماده 155)
هـ -1-5- فرزنداني كه يكي از والدين آنها فوت شود، حق دريافت سهميه مستمري از حقوق وي را خواهند داشت گرچه پدر يا مادري كه در حال حيات است، به هر عنوان حقوق يا حقوق بازنشستگي يا وظيفه از دولت دريافت كند. (ماده 156)
هـ -1-6- مستمري بگيران در طول خدمت دوره ضرورت نيز از حقوق مستمري برخوردار خواهند بود. (تبصره 2 ماده 164)
هـ -1-7- حقوق مستمري به طور مساوي بين مستمري بگيران تقسيم مي‌شود. (ماده 165)
هـ- 1-8- در صورت محروميت هر يك از مستمري بگيران از دريافت حقوق مستمري، سهم وي به سهم ساير مستمري بگيران افزوده خواهد شد. (ماده 166)
هـ -1-9- ترك تابعيت ايراني سبب قطع حقوق وظيفه يا مستمري شخص ترك كننده تابعيت به نفع ساير مستمري بگيران خواهد شد. (ماده 171)
هـ -2- هزينه كفن و دفن:
براساس ماده 168 قانون ارتش، به وراث كليه پرسنل اعم از شاغل، بازنشسته و وظيفه، جانباز و معلول كه شهيد يا فوت مي‌شوند معادل مبلغ پيش بيني شده در «قانون پرداخت پاداش پايان خدمت و بخشي از هزينه‌هاي ضروري به كاركنان دولت ـ مصوب 26/2/1375 با اصلاحات بعدي» هزينه كفن و دفن پرداخت مي‌گردد.
هـ -3- خدمات درماني:
هـ -3-1- براساس ماده 175 قانون ارتش، عائله تحت تكفل پرسنل شاغل، بازنشسته، وظيفه‌بگير و مستمري بگيران، زير پوشش سازمان خدمات درماني نيروهاي مسلح مي‌باشند.
هـ -3-2- بطور كلي طبق ماده 4 قانون اساسنامه سازمان تأمين خدمات درماني پرسنل نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران (مصوب 29/10/72)، عائله تحت تكفل كادر ثابت، پيماني، اعضاي ويژه بسيج، بازنشستگان، وظيفه بگيران و مستمري‌بگيران، تحت پوشش تأمين خدمات درماني پرسنل نيروهاي مسلح مي‌باشند.
هـ -3-3- براساس ماده 6 قانون اساسنامه مزبور، عائله تحت تكفل در اين اساسنامه عبارتند از همسر، فرزندان و پدر و مادر تحت تكفل كه از هيچ نوع خدمات درماني ديگري بهره‌مند نباشند و براساس ماده 7، فرزندان ذكور غيرشاغل تا سن 20 سال تمام و در صورت اشتغال به تحصيل تا پايان تحصيل و حداكثر 25 سال تمام و فرزندان اناث تحت تكفل به شرط عدم ازدواج و اشتغال، زير پوشش درماني سازمان مزبور خواهند بود.
هـ -3-4- براساس ماده 8 اساسنامه مزبور، فرزنداني كه سن آنان از حد نصاب فوق (ماده 7) بيشتر باشد اما مبتلا به بيماري لاعلاج يا نقص عضو شده و ازكارافتاده دائمي شده باشند، تا پايان عمر تحت تكفل محسوب مي‌شوند.
هـ -3-5- طبق ماده 9 همان اساسنامه، چنانچه فرزندان كارمند مطلقه (زن) تحت تكفل وي باشند، تحت پوشش خدمات درماني خواهند بود.
هـ -3-6- طبق ماده 10 اين اساسنامه، همسر پرسنل اناث نيروهاي مسلح كه فاقد درآمد بوده و فزرندان مشترك و تحت تكفل آنها از هيچ نوع خدمات درماني ديگر بهره‌مند نباشند، مي‌توانند زير پوشش خدمات درماني سازمان مزبور قرار گيرند.
هـ -3-7- طبق ماده 11 اساسنامه مزبور، چنانچه همسر پرسنل اناث به علت بيماري، ازكارافتاده تشخيص داده شود، در صورتي كه تحت تكفل زوجه خود باشد مي‌تواند از خدمات درماني سازمان استفاده كند.
هـ -3-8- طبق تبصره ماده 11، افراد موضوع مواد 10 و 11 اساسنامه مزبور، ساير افراد تحت تكفل موضوع ماده 164 قانون ارتش (مصوب 1366) و ماده 182 قانون مقررات استخدامي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي (مصوب 1370) به استثناي افراد موضوع مواد 6، 7، 8 و 9 اين اساسنامه، در صورت پرداخت تمام حق بيمه سرانه توسط بيمه شده (اصلي) مطابق حق بيمه سرانه كاركنان دولت، مي‌توانند زير پوشش خدمات درماني سازمان تأمين خدمات درماني پرسنل نيروهاي مسلح قرار گيرند.
هـ-3-9- و سرانجام طبق تبصره ماده 33 اساسنامه مزبور، اگر بيماران سرپايي و پاراكلينيكي به پزشكان و دندانپزشكان غيرطرف قرارداد سازمان مراجعه نمايند يا در بيمارستان‌ها و مؤسسه‌هاي درماني غير طرف قرارداد بستري شوند، هزينه‌هاي ايشان طبق تعرفه‌هاي مصوب پرداخت مي‌شود و شرايط پذيرش اينگونه هزينه‌ها برابر آيين‌نامه‌اي است كه به تصويب هيأت مديره سازمان تأمين خدمات درماني نيروهاي مسلح مي‌رسد.
هـ -4- كمك هزينه عائله‌مندي:
طبق ماده 15 قانون «حقوق و مزاياي مستمر، پس انداز ثابت، حق بيمه و بيمه درماني مشمولين قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران»، مصوب 27/10/1368 و تبصره‌هاي آن، كمك هزينه عائله مندي عائله تحت تكفل پرسنل شاغل، بازنشسته، جانباز و معلول مشمول قانون ارتش عبارت است از:
هـ -4-1- بابت هر فرزند تحت تكفل، ماهانه 2000 ريال حداكثر تا سه اولاد
هـ -4-2- بابت همسر و ساير افراد تحت تكفل، ماهانه جمعاً 5000 ريال

ملاحظات:
1- استفاده كنندگان از خانه‌هاي سازماني از كمك هزينه عائله مندي برخوردار نمي‌شوند.
2- اگر زوجه پرسنل مشمول قانون ارتش از وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شركتهاي دولتي، بانك‌ها، شهرداري‌ها ومؤسساتي كه شمول قانون نسبت به آنها مستلزم ذكر نام است، نهادهاي انقلاب اسلامي و ساير مؤسسات وابسته به دولت كه به نحوي از بودجه عمومي يا كمك دولت استفاده مي‌كنند، حقوق، دستمزد، اجرت و يا حقوق بازنشستگي، وظيفه يا مستمري دريافت كند، مشمول كمك هزينه عائله‌مندي نخواهد بود.
3- بازنشستگان از 50% كمك هزينه عائله مندي برخوردار مي‌شوند.
4- مستمري بگيران شهدا نيز از كمك هزينه عائله مندي موضوع ماده 15 برخوردار مي‌شوند و در اين مورد ضوابط بنياد شهيد انقلاب اسلامي ملاك پرداخت وجوه متعلقه خواهد بود.
5- عائله تحت تكفل هماني است كه در مواد 164 و 165 قانون ارتش تعيين شده است.

و ـ مزاياي عائله تحت تكفل مشمولين قانون استخدام نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران (مصوب 7/12/82)
و-1- كمك هزينه عائله‌مندي:
براساس ماده 161 اين قانون، كاركنان مشمول قانون مزبور مستحق كمك هزينه عائله مندي طبق ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت (مصوب 13/6/1370) و اصلاحات بعدي آن مي‌باشند و عائله تحت تكفل كاركنان مجرد مشمول اين قانون، از مزاياي بند يك ماده 9 قانون فوق‌الذكر بهره‌مند خواهند بود، همچانكه كاركنان زن مشمول قانون استخدام نيروي انتظامي كه داراي همسر ازكارافتاده بوده و وي را تحت تكفل خود داشته باشند، از كمك هزينه عائله مندي موضوع ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت، بهره‌مند خواهند گرديد.
و-2- مستمري بازماندگان:
و-2-1- طبق ماده 179 قانون استخدام نيروي انتظامي، حقوق مستمري عبارت است از وجوهي كه به عائله تحت تكفل كاركنان برابر مقررات مربوط از صندوق بازنشستگي نيروي انتظامي به طور ماهانه پرداخت مي‌گردد.
و-2-2- عائله تحت تكفل كه به عنوان بازماندگان مستمري بگير شناخته شده‌اند (ماده 191 قانون مزبور) همان اشخاص مذكور در ماده 164 قانون ارتش و تبصره‌هاي آن مي‌باشند.
و-2-3- طبق تبصره 4 ماده 179 قانون استخدام نيروي انتظامي، هرگاه شخصي كه داراي حقوق بازنشستگي يا وظيفه است مفقودالاثر شود و مدت شش ماه حقوق بازنشستگي يا وظيفه خود را مطالبه ننمايد، وراث ذوي الحقوق در صورت استحقاق نسبت به مستمري (بازماندگان)، حق دارند مستمري قانوني خود را مطالبه و به طور موقت از آن بهره‌مند گردند. حال چنانچه بعداً معلوم گردد كه شخص مفقودالاثر فوت كرده است، مستمري مزبور به طور دائم برقرار خواهد شد و برعكس اگر معلوم گردد كه زنده و در حال حيات است، وضعيت حقوق آنان به حال اوليه باز مي‌گردد.
و-2-4- دريافت توأم حقوق بازنشستگي، وظيفه و سهميه مستمري ممنوع است و در فرض مزبور، تنها مبلغي كه بيشتر است پرداخت مي‌شود. (ماده 180)
و-2-5- فرزنداني كه يكي از والدين آنها فوت شود حق دريافت مستمري بازماندگان را خواهند داشت اگرچه پدر يا مادر آنها در حال حيات بوده و به هر عنوان حقوق (اشتغال)، حقوق بازنشستگي يا وظيقه از دولت دريافت نمايد. (ماده 181)
و-2-6- عائله تحت تكفل آن دسته از كاركنان نيروي انتظامي كه با داشتن حداقل بيست سال سابقه خدمت، اخراج مي‌شوند، ماهانه معادل 5/3 حقوق مندرج در ماده 179 قانون استخدام نيروي انتظامي دريافت خواهند داشت. (ماده 190)
و-2-7- حقوق مستمري بگيران مذكور در ماده 191، بطور مساوي بين ايشان تقسيم مي‌‌گردد. (ماده 192)
و-2-8- چنانچه هريك از مستمري بگيران فوت شود يا شرايط دريافت مستمري را از دست بدهد، سهم وي به سهم ساير مستمري بگيران اضافه خواهد گرديد. (ماده 193)
و-2-9- ترك تابعيت از سوي كاركنان دريافت كننده حقوق بازنشستگي يا حقوق وظيفه در حكم مرگ بوده و موجب مي‌شود كه با عائله تحت تكفل ايشان همانند مستمري بگيران فوت عادي رفتار گردد. (ماده 197)
اما ترك تابعيت خود مستمري بگيران حسب مورد، موجب قطع مستمري ايشان به نفع صندوق بازنشستگي يا صندوق دولت يا ساير مستمري بگيران (كه ترك تابعيت نكرده‌اند) خواهد شد. (تبصره ماده 197)
و-3- خدمات درماني:
طبق تبصره يك ماده 199 قانون استخدام نيروي انتظامي، علاوه بر ازكارافتادگان، بازنشستگان و مستمري بگيران، عائله تحت تكفل كاركنان شاغل، بازنشسته و وظيفه بگير نيز زير پوشش سازمان تأمين خدمات درماني پرسنل نيروهاي مسلح و بيمه‌هاي مكمل خواهند بود.

ز ـ مقايسه
پس از مروري اجمالي بر آنچه كه تحت عنوان بيمه شدگان تبعي و مزاياي آنها در قوانين تأمين اجتماعي، قانون استخدام كشوري، نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت و قوانين ناظر به نيروهاي مسلح (لشكري) وجود دارد، نوبت آن است كه به مقايسه قانون تأمين اجتماعي با قوانين مزبور پرداخته و از اين رهگذر زمينه بررسي نقاط قوت و ضعف نظام تأمين اجتماعي در حوزه بيمه شدگان تبعي را فراهم سازيم.
ز-1- از حيث تنوع مزايا و حمايت‌ها:
همانطور كه ديديم در قانون تأمين اجتماعي مزايايي كه بيمه شدگان تبعي مي‌توانند از آنها برخوردار شوند به هشت نوع گوناگون مي‌رسد، حال آنكه در قانون استخدام كشوري و قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت، به چهار نوع (مستمري بازماندگان، كمك هزينه عائله مندي و اولاد، كمك هزينه ازدواج فرزندان و خدمات درماني) و در قوانين مربوط به نيروهاي مسلح (لشكري) نيز به چهار نوع (مستمري بازماندگان، خدمات درماني، هزينه كفن و دفن و كمك هزينه عائله‌مندي) محدود شده است و مزايايي همچون كمك بارداري، افزايش غرامت دستمزد، كمك‌ها و معاينه‌هاي طبي و معالجات قبل، حين و بعد از وضع حمل، شير مورد نياز نوزادان و افزايش مستمري ازكارافتادگي، در قوانين مذكور ديده نمي‌شود.
ز-2- از حيث افراد تحت پوشش خدمات درماني:
در قانون تأمين اجتماعي، زوجه بيمه شده اصلي، فرزندان ذكور وي در صورت داشتن سن كمتر از 18 سال تمام يا اشتغال انحصاري به  تحصيل و يا ازكارافتاده بودن، فرزندان اناث به شرط عدم ازدواج تا 20 سالگي و يا اشتغال انحصاري به تحصيل و يا ازكارافتادگي، پدر و مادر تحت تكفل بيمه شده اصلي به شرط فزوني سن پدر از 60 سال و مادر از 55 سال و يا ازكارافتاده بودن ايشان و در هر حال عدم دريافت مستمري از سازمان و در نهايت، شوهر بيمه شده اصلي زن در صورتي كه تحت تكفل وي بوده و بيش از 60 سال سن داشته و يا اينكه از كارافتاده باشد، افرادي هستند كه به تبع بيمه شده اصلي از خدمات درماني بهره‌مند مي‌گردند. اما در قوانين و مقررات استخدامي كشوري، افرادي كه به تبع شخص كارمند دولت از پوشش خدمات درماني بهره‌مند مي‌شوند، علاوه بر پدر و مادر، همسر و فرزندان، خواهر و برادر تحت تكفل وي نيز مي‌باشند و در مورد كاركناني كه تحت پوشش سازمان خدمات درماني نيروهاي مسلح هستند، نيز علاوه بر همسر، فرزندان و پدر و مادر و خواهر و برادر تحت تكفل، نوهاي تحت تكفل نيز تحت شرايط خاصي مي‌توانند در زمره افراد تحت پوشش خدمات درماني قرار گيرند.
ز-3- از حيث افراد مستحق مستمري بازماندگان:
در قانون تأمين اجتماعي، زوج و زوجه دائم، فرزندان ذكور و اناث و پدر و مادر متوفي تحت شرايط خاصي، در عداد بازماندگان مستحق مستمري قرار مي‌گيرند، در حالي كه در قانون استخدام كشوري، علاوه بر همسر (زوج و زوجه دائمي)، فرزندان و پدر و مادر، نوادگان كارمند متوفي نيز مي‌توانند با داشتن شرايط لازم مستحق مستمري بازماندگان شناخته شوند و در قانون ارتش نيز علاوه بر همسر، فرزندان، پدر و مادر و نوه‌ها، برادر و خواهر كاركنان متوفي نيز در صورت برخورداري از شرايط مقرر شده در عداد بازماندگان مستمري بگير قرار خواهند گرفت.
ز-4- از حيث افراد مشمول كمك هزينه عائله‌مندي و اولاد:
در قانون تأمين اجتماعي، تنها فرزندان بيمه شده اصلي (حداكثر تا 2 فرزند) مشول اين نوع كمك به شمار آمده‌اند، حال آنكه در قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت، علاوه برفرزندان (حداكثر تا 3 فرزند)، همسر دائم مستخدمين مرد نيز مشمول كمك هزينه عائله‌مندي است و در قانون «حقوق و مزاياي مستمر، پس انداز ثابت، حق بيمه و بيمه درماني مشمولين قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران»، علاوه بر فرزندان و همسر، ساير افراد تحت تكفل نيز از اين نوع كمك بهره‌مند مي‌گردند و در قانون استخدام نيروي انتظامي جمهوري اسلامي نيز به طور كلي عائله تحت تكفل كاركنان مجرد و كاركنان زن كه داراي همسر ازكارافتاده و تحت تكفل خود باشند، نيز علاوه بر كاركنان متأهل مشمول قانون مزبور، از كمك هزينه عائله مندي موضوع ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت بهره‌مند خواهند بود.
همچنين زوجه وظيفه بگير (دريافت كننده مستمري فوت) مستخدمين متوفي نيز مستحق كمك هزينه عائله مندي بوده و در صورتي كه مجدداً ازدواج نمايد و براساس حكم دادگاه، حضانت و نفقه فرزندان بر عهده وي باشد، مستحق دريافت كمك هزينه عائله مندي و اولاد خواهد بود (تبصره ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت).
ز-5- از حيث افراد مشمول كمك هزينه ازدواج:
در حالي كه در قانون تأمين اجتماعي، بيمه شدگان تبعي اساساً از كمك هزينه ازدواج بهره‌مند نيستند و طبق ماده 85 اين قانون، اين نوع كمك، خاص بيمه شدگان اصلي زن و مرد است، طبق قانون اصلاح پاره‌اي از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگي، بانوان شاغل، خانواده‌ها و ساير كاركنان (مصوب 13/2/1379)، فرزندان مستخدمين شاغل، بازنشسته، ازكارافتاده و متوفي (در بخش دولتي)، براي يكبار از كمك هزينه ازدواج دائم بهره‌مند خواهند بود.
ز-6- از حيث وضعيت خانواده تحت تكفل كارمندان بازنشسته محكوم به محروميت از حقوق اجتماعي و غايب مفقودالاثر:
در حالي كه در قانون استخدام كشوري تصريح شده است كه با عائله تحت تكفل كارمندان بازنشسته محكوم به محروميت از حقوق اجتماعي، در صورت فراهم بودن شرايط مقرر، همانند وراث بازنشستگان متوفي رفتار مي‌شود و ايشان از حقوق وظيفه (مستمري) برخوردار خواهند بود و نيز وراث قانوني مستخدمين بازنشسته يا مستمري‌بگير مفقودالاثر در صورت فراهم بودن شرايط مقرر، مستحق دريافت مستمري فوت بطور موقتي مي‌باشند، در قوانين و مقررات نظام تأمين اجتماعي چنين مواردي پيش بيني نشده است.
ز-7- از حيث ميزان مستمري‌ها و كمك‌ها:
از حيث ميزان مستمري‌ها و كمك‌هايي كه به بيمه شدگان تبعي (خانواده تحت تكفل بيمه شده اصلي و مستخدمين كشوري و لشكري) اختصاص يافته است نيز تفاوت‌هايي بين نظام تأمين اجتماعي از يك سو و قوانين و مقررات استخدام كشوري و قوانين و مقررات ناظر به نيروهاي مسلح وجود دارد، از جمله اينكه طبق ماده 87 قانون استخدام كشوري، حقوق وظيفه (مستمري بازماندگان) به تساوي بين وراث قانوني مستخدم تقسيم مي‌شود و سهم هر يك از ايشان در صورت قطع، به ميزان مساوي به سهم مابقي افزوده مي‌گردد، حال آنكه در قانون تأمين اجتماعي، سهم هر يك از بازماندگان به ميزان متفاوت از يكديگر پيش‌بيني شده و در صورت خارج شدن هر يك از ايشان از زمره بازماندگان واجد شرايط، سهم بقيه به نسبت سهام مقرر شده افزايش مي‌يابد. (ماده 83 قانون تأمين اجتماعي).
همچنين در حالي كه طبق تبصره ماده 83 قانون تأمين اجتماعي، ميزان مستمري بازماندگان، همان مستمري استحقاقي بيمه شده متوفي در زمان مرگ او بوده و درخصوص بيمه شدگان اصلي كه در اثر هر نوع حادثه يا بيماري فوت شوند، مستمري استحقاقي، همان مستمري مقرر براي بيمه شده ازكارافتاده كلي است (مواد 72 تا 75 و 77 قانون تأمين اجتماعي)، در قانون استخدام كشوري بين پنج حالت تفكيك شده است. (مواد 83-79 قانون استخدام كشوري)
ز-8- از حيث شرايط استحقاق:
از اين جهت نيز كم و بيش تفاوت‌هايي بين نظام تأمين اجتماعي و قوانين و مقررات استخدامي كشوري و لشكري (نيروهاي مسلح) وجود دارد.
به عنوان نمونه، در مستمري بازماندگان، فرزندان ذكور كه اشتغال انحصاري به تحصيل ندارند، براساس قانون تأمين اجتماعي تا قبل از رسيدن به سن هجده سال تمام مستحق مستمري خواهند بود، در حالي كه در قانون استخدام كشوري اولاً اين سن، كمتر از بيست سال است و به علاوه در صورت اشتغال به تحصيل، حقوق وظيفه (مستمري) در پايان بيست و پنجمين سال عمر آنان، قطع خواهد گرديد.
(ماده 86)
نيز در حالي كه به موجب تبصره يك ماده واحده قانون اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت، زوجه مستخدم متوفي كه ازدواج مجدد كرده است، در صورت فوت شوهر دوم يا طلاق گرفتن از او، مجدداً مستحق دريافت مستمري بازماندگان خواهد گرديد، در تبصره ماده 81 قانون تأمين اجتماعي، صرفاً فوت شوهر دوم سبب برقراري مجدد مستمري بازماندگان در حق زوجه دانسته شده است.

نتيجه:
مروري بر آنجه به اجمال درخصوص بيمه شدگان تبعي و مزاياي آنها در سه نظام مختلف تأمين اجتماعي، استخدام كشوري و نيروهاي مسلح (لشكري) آمد، نشان مي‌دهد كه تفاوت‌هاي قابل توجهي بين اين نظام‌ها چه از حيث شمار بيمه شدگان تبعي (عائله تحت تكفل)، و چه از حيث نوع و ميزان و شرايط مزاياي مقرر براي آنها وجود دارد كه بررسي و مطالعه انتقادي و تطبيقي آنها مي‌تواند مقدمات نظري لازم براي پيشنهاد اصلاح و ارتقاء وضع موجود را از لحاظ حقوقي فراهم سازد.



محسن قاسمی:دكتراي حقوق خصوصي از دانشگاه تهران.

سلام

در قانون کار حق اولاد شامل حال هم شوهر و هم همسر حقوق بگیر میباشد. به عبارتی دوتاتون هم اگر حقوق بگیر تحت پوشش قانون کار باشید حق اولاد دریافت میکنید منوط به داشتن 720 سابقه بیمه ای.