تریاک، عصاره گیاه خشخاش است و از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده است. ماده اصلی موجود در تریاک، مُِِرفین است. کُدئین نیز به طور طبیعی در تریاک وجود دارد. شیمی دانها مولکولهای مُرفین و کُدئین را تغییر داده اند و مواد مخدّر دیگری چون هروئین (دی اَسِتیل مورفین) و هیدرومُرفین را ساخته اند که عملکردهای عمومی مشابهی دارند. در اواخر دهه 1930 شیمی دانهای آلمانی چند ماده دیگر (متادون و پِتیدین)(pethidine) را در آزمایشگاه ساخته اند که اگر چه به هیچ وجه از تریاک گرفته نمی شوند، اما تقریبأ همه عملکردهای مواد مخدر را دارد .

در دهه 1970 چند گروه از محققین نشان دادند که مواد مخدر بر روی دسته ای از گیرنده ها عمل می کند که در غشای سلول عصبی و سلول های دیگر بدن مانند گلبولهای سفید قرار دارند.               

    «گیرنده» ساختاری خاص در غشای سلول است که شکلی خیلی اختصاصی دارد. هر نوع گیرنده ای فقط با آن نوع مواد شیمیایی فعال می شود که مطابق با شکل اختصاصی آن باشد. موادی که متناسب با یک گیرنده باشد و آن را فعال کنند آگونیستِ»(همسازِ) آن گیرنده به حساب می آیند.

   گیرنده ها نفوذپذیری غشای سلولی را کنترل می کنند یا بر روی برخی سیستم های زیست شیمیایی که در درون سلول قرار گرفته تأثیر می گذارند. برخی مواد و داروها متناسب گیرنده های افیونی هستند اما آنها را فعال نمی کنند. این داروها که «آنتاگونیست» (همستیز) نامیده می شوند، قادرند مانع قرار گرفتن مواد مخدر در این گیرنده ها شوند و یا جایگزین آگونیست های اوپیوئید می شوند.

        زمانی کوتاه پس از کشف گیرنده های افیونی معلوم شد که موجودات زنده مواد طبیعی یعنی اوپیوئیدهای درون زاد (endogenous opioids) را سَنتز می کنند. 

     اکثر این افیون های درون زاد، «پِپتیدها» هستند که زنجیره ای از اسید آمینه ها هستند که با شکستن مولکولهای پیشتاز پروتئینی بزرگتری ساخته می شوند. سه دسته از این مولکولهای پیشتاز بزرگ شناخته شده اند که هر یک تحت کنترل ژن های مجزّایی هستند. این دسته مواد درون زاد اوپییوئیدی با اسامی «اِنکفالین ها»، «دینورفین ها» و «اِندورفین ها» نامیده می شوند.بدن انسان اوپیوئیدهای اختصاصی زیادی را از هر مولکول پیشتاز بزرگ تهیه می کند.

   گیرنده های اوپیوئیدی را به طور کلی می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد که به گیرنده های «مو» µ ( mu ) ، «کاپا»  κ (kappa) و «دلتا» δ (delta) موسومند و ظاهرا برای هر یک از آنها چند زیرگروه وجود دارد. 

    وقتی این گیرنده ها فعال می شوند، بر فعالیت های مختلف بدن تأثیرات متفاوتی می گذارند. برای نمونه وقتی مُرفین و مواد مشابه به صورت ترجیحی گیرنده های «مو» µ را فعال می کند. الگوی اثراتی که با مصرف مرفین دیده می شود، ناشی از فعالیت گیرنده «مو» است. پدیده تحمل (تولرانس) و وابستگی جسمی مربوط به مصرف مزمن مُرفین، حاصل تغییرات سلولی است که با اشغال مُزمن گیرنده های «مو» ایجاد می شود.

     برخی داروها در مورد یک گیرنده به صورت آگونیست عمل می کند و در مورد گیرنده های دیگر به صورت آنتاگونیست عمل می کنند. این داروها را اغلب آگونیست- آنتاگونیست می نامند و به نظر می رسد قدرت سوء مصرف بعضی از آنها اندک باشد.

تأثیرات بر روی مغز و بدن

موادّ مخدّری که بر روی گیرنده های «مو» عمل می کنند، دامنه وسیعی از تأثیرات را بر روی مغز، نخاع و سیستم عصبی که به اندامهای بدن عصب می دهند، مانند نواحی معدی روده ای می گذارند. مواد اوپیوئیدی، درد  را در سطح نخاع و در درون مغز سرکوب می کنند. این اثر، در میزان بالا کافی است تا برای عمل جراحی، بی حسّی ایجاد کند. مواد افیونی، خُلق فرد را عوض می کنند و معمولا در معتادان تازه کار، احساس سرخوشی ایجاد می کنند و علاوه بر آن باعث راحتی و بی تفاوتی در برابر موقعیت های اضطراب آور می شوند. اما بیماران غیر معتاد که مجبورند این داروها را مصرف کنند، فقط احساس آرامبخشی و تسکین درد وبعضأ شکایت از ملال و کسالت و ناتوانی درتفکر واضح را گزارش می دهند.

   مواد اوپیوئیدی علاوه بر خُلق و احساس درد، بر روی مرکز تنفس هم تأثیر میگذارند.

      در دوز مصرفی کم، این تأثیرات را به سادگی نمی توان اندازه گیری کرد اما هنگامی که این دوز افزایش می یابد این اثرات شدیدتر می شود تا جایی که دیگر تنفس خود بخود انجام نمی شود. مصرف اکثر مواد اوپیوئیدی معمولا منجر به تنگ شدن قابل ملاحظه مردمک چشم و سرکوب رفلکس سُرفه می شود.

     مواد اوپیوئیدی اثرات عمیقی بر روی سیستم های غدد درون ریز دارند و در مغز باعث کاهش ترشح هورمون ACTH (که این هورمون باعث ترشح هورمونهای مربوط به فشار روانی مانند کورتیزول از آدرِنال می شود) و هورمونهای گونادوتروپیک که ترشح تستسترون و اِستروژن از غدد را تحریک می کند، می شوند. این تأثیرات باعث تغییر دادن سائق جنسی در مرد وزن و تغییر عملکرد تولید مثل در زنان می شود و با مصرف مکرّر آنها ممکن است تولرانس زیادی برای این تأثیرات پیدا شود.

        مواد اوپیوئیدی می توانند تأثیرات مهمی بر روی اعصاب معدی روده ای داشته باشند و عبور غذا از امعا و احشاء را کُند می کنند. این عملکرد ناشی از این مواد، برای درمان اسهال سودمند است اما در معتادان و بیمارانی که برای درمان درد خود نیاز به آن دارند، باعث یبوست قابل ملاحظه و دایمی می شود.

بیش مصرف  Overdose

    اصلی ترین مسمومیت ناشی از مواد اوپیوئیدی، دپرسیون تنفسی است. بیش مصرف (اووِر دوز) با مصرفِ تزریقی بیشتر دیده می شود اما با روشهای مصرف دیگر هم رُخ می دهد. تابلوی بالینی اووِردوز با مواد اوپیوئیدی دربرگیرنده موارد زیر است : بُهت زدگی یا اغماء، نقطه ای شدن مردمک چشم، دپرسیون شدید تنفسی و رنگ پریدگی. ممکن است اِدِم ریَوی هم وجود داشته باشد که انباشتگی مایعات پروتئینی در ریه ها است و می تواند باعث بیرون آمدن کف سفید از دهان و بینی شود.         

      معمولا فشار خون کاهش شدیدی نمی یابد اما اگر دپرسیون تنفسی آنقدر باشد که باعث کمبود اکسیژن (آنوکسی) شود، این امر به مغز و سیستم قلبی و عروقی صدمه می زند و ممکن است به جای تنگ شدن، باعث گشاد شدن مردمک چشم و باعث غش کردن فرد شود. بیش مصرف را می توان به وسیله تنفس مصنوعی تا زمانی که مواد مصرف شده سوخت و ساز شوند برطرف کرد اما ترجیحأ بهتر است یک آنتاگونیست اوپیوئیدی مانند نالوکسان برای بیمار تجویز شود.

سندروم محروميت از تركيبات ترياك
 Opium Withdrawal

    HIV           مشتقات ترياك از يك سو موجب عوارض نامطلوب و مرگ و مير و از سوي ديگر موجب انتقال بيشتر ويروس     ( معتادان تزريقي) مي شوند. از مشتقات ترياك مي توان هرويين   ( دي استيل مورفين ) ، كديين ( 3 – متوكسي مورفين ) ، متادون و پنتازوسين را نام برد. پرمصرف ترين مشتق ترياك ، هروئين است كه حدود 2 برابر قوي تر از مورفين مي باشد. هرويين باعث تغيير در خلق ، بي حسي و خواب آلودگي مي شود. بسياري از معتادان نخستين بار در سنين 19 -13 سالگي و يا اوايل دهه سوم مصرف را شروع مي كنند. وجود والدين معتاد زمينه را براي اعتياد فرزندان فراهم مي سازد . هزينه بالاي اعتياد باعث مي شود كه تعدادي از معتادان براي بدست آوردن پول دست به هر كاري از جمله اعمال جنايتكارانه يا روسپيگري بزنند.

         از لحاظ فارماكولوژي مشتقات ترياك بر روي گيرنده هاي مخصوص خود در CNS عمل مي كنند. همچنين مواد افيوني آثاري بر روي سيستم هاي دوپامينرژيك و نورآدرنرژيك بدن دارد. هرويين كه پرمصرفترين آنهاست، از سد خوني – مغزي (BBB ) به سهولت و به سرعت عبور مي كند و اثر آن فوري ظاهر مي شود. مصرف اين مواد، محدود به طبقات اجتماعي – اقتصادي خاصي نيست، ولي اعتياد به آنها در طبقات پايين تر شايعتر است. در كساني ديگر كه فرد ديگري از خانواده شان معتاد است ، خطر اعتياد بالاتر است .حدود 90 درصد معتادان از يك اختلال روانپزشكي ديگر نيز رنج مي برند كه مهمترين آنها افسردگي ، مصرف الكل ، اختلال شخصيت ضد اجتماعي و اختلالات اضطرابي است . ريسك خودكشي در معتادان به مواد افيوني بيش از جمعيت عادي است.

        درباره نحوه بروز و مدت زمان طول كشيدن علايم محروميت ، يك قاعده كلي وجود دارد و آن اينكه هر چه مدت اثر ماده مصرف شده كوتاهتر باشد، علايم محروميت شديدتر و مدت زمان آن كوتاه تر است. بعنوان مثال در مورد هرويين ،علايم محروميت بين 8- 6 ساعت پس از آخرين دوز ايجاد مي شود ( معمولا زماني اين علايم ظاهر مي شود كه شخص بين 2 – 1 هفته استفاده مدام از هرويين كرده باشد.) اين علايم در طي روز دوم يا سوم ترك بيشترين شدت رامي يابد و در طي 10 – 7 روز برطرف مي گردد. البته ممكن است برخي از علايم مانند بي خوابي ، برادي كاردي ، بهم خودرن تنظيم دماي بدن و تمايل براي مصرف مجدد ماده افيوني براي مدت 6 ماه يا بيشتر باقي بماند. بطور كلي علايم محروميت به ندرت احتمال دارد زندگي فرد را تهديد كند، مگر اينكه شخص داراي بيماري زمينه اي جدي نظير بيماري قلبي باشد.

براساس DMS-IV بايد 3 مورد از موارد ذيل كه چند دقيقه تا چند روز پس از قطع مصرف يا كاهش مصرف ماده افيوني رخ مي دهد، وجود داشته باشد. اين موارد عبارتند از :

1- كج خلقي                        2 – تهوع يا استفراغ

3 – دردهاي عضلاني             4 – ترشح اشك يا آبريزش از بيني

5 – اتساع مردمك چشم ، تعريق ، يا سیخ شدن موهاي بدن

6 – اسهال                          7 – خميازه كشيده

8 – تب                              9 – بي خوابي

     همچنين علايم مذكور بايد در حدي باشد كه زندگي معمول فرد را از نظر اجتماعي يا شغلي به نحو چشمگيري مختل نمايد.

 

 

 

Linkback: https://irmeta.com/meta/b2043/t6159/