زندگینامه عارف کبیر محی الدین عربی(عرفان)
بازدید : 45 مرتبهتاریخ : دوشنبه 1 شهریور 1389
زندگینامه عارف کبیر محی الدین عربی

ابن عربی در هفدهم رمضان 560 ه-.ق (1165م) در شهر مرسیه واقع در جنوب شرقی اسپانیا به دنیا آمد و پس از گذراندن سالهای نخستین عمر در مرسیه به اشبیلیه )Seville( اسپانیا که در آن زمان از مراکز بزرگ علمی به شمار می آمد رفت و در آنجا دروس مقدماتی را تحصیل کرد. وی در کتاب فتوحات و رساله قدس به نیکی از اساتیدی که در این شهر دیده بود یاد می کند و آنان را راهنمایان خود به سیر و سلوک معنوی می داند وی حتی از محضر برخی زنان عارف نیز استفاده کرد. یاسمین مرشنایی و فاطمه قرطبی که در زندگانی وی تاثیر فراوان داشتند. مخصوصا فاطمه سالخورده با (95 سال سن) در وی بیشتر موثر افتاد که به قول ابن عربی در عین پیری درخشندگی و زیبایی دختری شانزده ساله را داشت. این زن مدت دو سال مرشد معنوی وی بود. و خود را مادر روحانی ابن عربی می شمرد.

    در بیست سالگی ابن عربی به مسافرت در شهرهای مختلف اندلس پرداخت. در سن 38 سالگی عازم شرق شد. قصد او ظاهرا ادای فریضه حج بود ولی احتمالا غرض اصلی او جستجوی مامنی به دور از سرزمین مغرب که در آن زمان دستخوش اغتشاش و هرج و مرج گشته بود و نیز فرار از محیط خفقان آوروفقهای تنگ نظر آن دیار بود. زیرا شرق اسلامی در مقابل آرای مخالف تساهل و تسامح بیشتری داشت.
    وی در سفر به آسیای صغیر با صدرالدین قونوی که بعدها مهمترین شارح آثار او گشت آشنا شد. وی پس از سفرهای دورو و درازی به سراسر خاورمیانه از اوشلیم و کلده گرفته تا حجاز و بغداد و حلب، بالاخره در شهر دمشق ساکن گشت و در سال 638 ه-.ق (1240 م) در سن 75 سالگی دارفانی را وداع گفت: وی در صالحیه در دامنه کوه قاسیون در شمال دمشق به خاک سپرده شد.
    ابن عربی از پرکارتر ین نویسندگان جهان اسلام است. وی حداقل صاحب 140 اثر است که هم رساله های کوچک را در بر می گیرد و هم کتابهای حجمی چون فتوحات. کثرت شمار تالیفات وی دلیل کافی است بر این که از الهامی فوق طبیعی سرشار بوده است.
    اگرچه آثار او غالبا در زمینه عرفان و تصوف است ولی تمام علوم اسلامی همچون علم حدیث، تفسیر، سیره نبی، فلسفه ادبیات، شعر صوفیانه و ... را در بر می گیرد.
    با ظهور ابن عربی ناگهان نقطه عطفی در سنت تصوف ایجاد گردید و مباحث عرفانی که در آثار متصوفان قدیمی غالبا به دستورالعملهای اخلاقی یا سخنان هریک از صوفیان که در مراحل مختلف سلوک گفته بودند، محدود می شد، دچار تحولی اساسی گردید. محی الدین این افکار و عقاید پراکنده را به صورت کامل و روشن تنظیم کرد. به وسیله وی جنبه باطنی اسلام آشکارا بیان شد و مرزهای جهان معنوی طوری بیان گردید که برای هرکس که عقل و هوش کافی داشت، راهی باز شد تا بتواند در طریق سلوک قدم گذارد. وی جنبه باطنی معارف دینی را قالب بندی کرد و آن را در چارچوبی مشخص قرار داد تا با کمک آن سنت تصوف در میان کسانی که پیوسته در خطر گمراهی بودند محفوظ بماند.
    سبک و شیوه او:
    محی الدین در بیان مطالب مربوط به سیر و سلوک آسان گو بود و به راحتی می توان به منظور وی دست یافت اما آنجا که پای بیان حکمتهای الهی فرا می رسد بسیار سخت، موجز و استعاری سخن می گوید. در این قسم نه تنها فرد باید معنی دقیق کلمات او را بداند بلکه باید برای فهم کتابهای او بتواند گنجینه های نهفته در زیر ظاهر استعاری و تناقض آمیز و زبان رمزی خیره کننده و گاه پیچیده وی را درک کند. وی زبانی رمزگونه در بیان حکمتهای الهی دارد. زبان رمزی او از اصطلاحات شاعرانه گرفته تا اصطلاحات هندسی و ریاضی را در خود جای می دهد. شاید این روشن او بدین منظور بوده که تنها اهل معرفت و باهوشان به اندیشه های او پی برند.
    عقاید:
    الف - وحدت وجود: او معتقد است در عین آنکه خداوند نسبت به جهان تعالی مطلق دارد، جهان کاملا از وی جدا نیست. جهان به صورتی اسرارآمیز غوطه ور در خداوند است. یعنی معتقد بودن به هر نوع حقیقتی مستقل و جدا از حقیقت مطلق، افتادن در گناه بزرگ اسلام یعنی شرک است و انکار “لااله الا الله” و این جمله در واقع شهادت دادن به این امر است که هیچ حقیقتی جز حقیقت مطلق وجود ندارد. عالم و اشیائی که در آن است خدا نیستند ولی حقیقت آنها چیزی جز حقیقت او نیست. اگر چنین نباشد آنها نیز حقیقتهای مستقلی خواهند بود که در واقع مثل این است که آنها نیز خدایانی جز الله بوده باشند.
    البته برخی “مستشرقین” او را به عقیده “همه خدایی” متهم کرده اند اما واقع آن است که ابن عربی حقیقت الهی را از مظاهر و تجلیاتش متمایز می داندو به آن جنبه تعالی می دهد و در عین حال مظاهر و تجلیات را از هر لحاظ مجزا از حقیقت الهی نمی داند.
    ب - انسان کامل: یکی از معتقدات باطنی اسلام که آن نیز نخستین بار با اصطلاحات خاص خود توسط ابن عربی صورت بندی شد نظریه انسان کامل است. این نظریه امروزه به عنوان “اصل برگزیده” تصوف نامیده شده است. انسان کامل از نگاه وی، تجلی نام اسماء حق است. انسان کامل نمونه یک حیات روحانی است که می داند مقصود از انسان بودن چیست. هر انسانی بالقوه انسان کامل است، اما بالفعل تنها پیغمبران و اولیا را می توان به این نام خواند.
    ج- وحدت ادیان: در میان نظریات ابن عربی، اعتقاد وی به وحدت درونی همه دینها جلب توجه خاص می کند و این اصلی است که مورد قبول عموم متصوفه است ولی کمتر به این صورت که حکیم اندلسی بیان کرده آن را به زبان آورده اند.
    وی ادعا می کرد که شرایع الهی همه راههایی هستند که به یک مقصد می رسند و چون کسی درست به آداب یک دین آسمانی عمل کند مثل این است که به همه آنها ایمان آورده است.
    وی در شعر معروف خود این مطالب را اینگونه بیان می کند:
    “قلب من گنجایش هر صورتی را پیدا کرده است، چرا گاه غزالان است و صومعه راهبان، بتخانه اصنام است و کعبه حاجیان و الواح توارت و کتاب قرآن، من پیرو دین عشقم ....”(1)
    وی پایه عبادت را عشق می داند و معتقد است هرچیزی که پرستیده می شود، حتی اگر بت صنم باشد، بهر ه ای از عشق دارد. وی خود را عاشق خدایی می داند که متعلق به همه ادیان است و نه صرفا اسلام.
    تالیفات:
    بزرگترین اثر ابن عربی که شکل دائره المعارف دارد، فتوحات است که مشتمل بر 560 فصل است که در آنها اصول عرفان و علوم باطنی و دینی مختلف و نیز تجارت و احوال روحانی خود محی الدین آمده است. وی در این کتاب مکرر اشاره کرده است که آنرا به الهام خدا نوشته است زیرا بنا بر گفته وی در یکی از شهودات خود فرمان یافته بود که تالیف این کتاب را در سفر مکه آغاز کند و از آنروز آنرا “الفتوحات المکیه” نامید.اثر دیگر او فصوص الحکم است. این کتاب در واقع وصیتنامه روحانی است و از همه کتابهای او بیشتر خوانده می شود . به گفته خود شیخ تالیف آن نتیجه رویتی بوده است که از پیامبر داشته است و آن حضرت کتابی در دست داشته است و به شیخ فرمان داده است که آن را بگیرد و به جهانیان برساند تا همگان از آن بهره مند شوند. خود عنوان کتاب که به معنی نگینهای حکمت است رمزی از محتویات آن است و هر نگینی محتوی گوهری گرانبهاست که رمز یکی از جلوه های حکمت الهی آشکار شده بر یکی از پیغمبران است.
    همچنین از وی آثاری مشتمل بر رساله هایی در باب جهانشناسی همچون “انشاءالدوائر” و “التدبیرات الالهیه” و نیز روشهای عملی سیر و سلوک همچون “رساله الحیوه” و “الوصایا” و نیز منظومه های صوفیانه مانند “ترجمان الاشواق” برجای مانده است.
    منابع ابن عربی:
    هیچکس نمی تواند درباره منابع و مآخذ آثار یک نویسنده متصوف، به معنای تاریخی سخن بگوید، زیرا صوفی مطالب خود را به صورت مستقیم از عالم بالا دریافت می کند و از دریافت تاثیرات تاریخی و بشری تا حدودی آزاد است صوفیان و عارفان معرفت را از راه اشراق شدن قلبش با تجلی حق دریافت می کنند و تنها از لحاظ بیان و صورت بندی این تجلیات ممکن است از نوشته های دیگران مددگیرند.در مورد ابن عربی هم باید گفت منبعی اصلی وی علم عرفان، او بوده است که درحالت مشاهده دریافت می کرده است. ولی از لحاظ تعبیر افکار و صورتبندی آنها می توان گفت که از برخی جریانها متاثر بوده است. وی بیش از همه از صوفیان قدیم خصوصا حلاج متاثر بوده است. و در کنار حلاج از حکیم ترمذی و بایزد بسطامی نیز اثر پذیرفته است. وی با آثار متاخر غزالی نیز آشنایی کامل داشته و در ترویج افکار او کوشیده است.وی همچنین برخی از اندیشه های جهانشناختی فلاسفه مخصوصا ابن سینا را پذیرفته است و نیز شواهدی از تاثیرپذیری از مکاتب یونانی در آثار او وجود دارد. اما همه این اعتقادات بطریق عرفانی تعبیر می شود و رنگ و بوی عرفانی می گیرد.
    اما مهمترین آن منبع او همان عالم شهود است که برای او همچون عالم واقعی محل کشف حقایق است.
    منابع:
    1- ترجمان الاشواق، محی الدین عربی، چاپ نیکلسون، ص 19
    2- نصر، سیدحسین، سه حکیم مسلمان، مترجم احمد آرام.
    3- شریف ، میان محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، مترجم نصرا... پورجوادی، انتشارات حکمت.
سید علی یار غازی

      ادامه گفتگو.....

 


* چه ويژگی ها، عناصر و اجزايی بايد در کتاب های فلسفه برای کودکان مورد توجه قرار گيرد؟
 
- (1) هر صفحه بايد شامل مفاهيم فلسفی گوناگونی باشد كه براي اكثريت كودكان آن سن و سال مشترك بوده، نزديك به تجربه هاي آنها و از همه مهمتر بحث برانگيز باشد. اين مفاهيم بايد آن قدر واضح باشند که به آساني توجه آنها را به خود جلب كند.
 
(2) هر فصل بايد سوالي را در مورد يكي از مولفه هاي جستجوي فلسفي مطرح كند. براي مثال سعي در شناساندن اين داشته باشد كه يك دليل و يا يك استنتاج خوب كدام است و يا اينكه يك سوال مهم چيست.
 
(3) هر داستان بايد دارای كودكاني به عنوان شخصيت های داستان باشد كه فرايند يك جستجوي فلسفي را شبيه سازي ميكنند . پرمايگی و پيچيدگی گفت وگوهای فلسفی، تفاوت نقطه نظرها، تجزيه و تحليل استنتاج‌ها، علت ها، فرض ها و قياسها، ارائه مثالهاي نقض، موقعيت های گوناگون و فرآيند خود اصلاحی که در ميان كودكان اجتماع نيز جريان دارد.
 
(4) هر داستان بايد خصوصياتي كه لازمه توجه بالنده، احترام و حساسيت نسبت به شيوه های فلسفی و توجه به نقطه نظرات يکديگر است را شبيه سازي كند.

 (5) هر داستان بايد حساس بودن نسبت به احساسات يکديگر و چگونگی تاثير اين احساسات در نظريات ارايه شده در يك كفتكوي فلسفي را شبه سازي كند.

 (6) هر داستان بايد يک كندوكاو مشترک و منسجم را كه هدفش كامل كردن نظرات يكديگر است شبيه سازي كند. اين جستجو (كندوكاو) حاصل كار گروه است در عين حال كه يک نوع حس اعتماد، توجه و انسجام در گروه بوجود أمده است.
 (7) اگر چه يک داستان فلسفی می تواند تنها به يک موضوع فلسفي بپردازد (برای مثال من در کتاب  ناکيشا و جسی    (که به سنين 5 تا 6 سال اختصاص دارد، تنها روی فلسفه بدن تمرکز کردم )، اما بايد تا آنجا که امکان دارد ابعاد مختلف فلسفي را شامل شود (اعم از فلسفه اخلاق، منطق، زيبايي شناسی، معرفت شناسی، متافيزيک و ...)
 ( 8 ) هر داستان بايد مفاهيم و شيوه هاي فلسفي را به طرز عميقي در خلال تجربه روزانه کودکان داستان قرار دهد که دانش آموزانی که کتابها را می خوانند احساس کنند درک معني اين مفاهيم و آنچه اين شيوه ها در مسير دستيابي به معانی مي‌زاياند واقعا اهميت دارد،

(9) با پرداختن به تاريخ فلسفه هر داستان بايد ديدگاههای مختلفی درباره مفاهيم و شيوه های فلسفی ارائه دهد تاکودکان تشويق شوند در گفت وگوهای فلسفی شركت كنند و خودشان درباره اين مفاهيم _و نقشي كه آنها در برداشتشان نسبت به خودشان و دنيا دارند _ بيانديشند. اين ديدگاههای مختلف می تواند توسط شخصيت های مختلف داستاني كه هر يك زباني متناسب با سن خود دارند بيان شوند
 
(10) هر داستان بايد فرآيند قضاوت کردن را با تمام پيچيدگی اش نشان دهد، (كودكاني را نشان دهد كه در تفكري انتقادي، خلاق و مسوولانه شركت مي كنند)،

(11) همچنين هر داستان بايد کودکانی را توصيف کند که در كنار رشد شناختي و ادراكي از نظر عاطقی و اجتماعی نيز رشد می کنند.

(12) هر داستان بايد يک معلم بزرگسال را به عنوان تسهيل کننده مسائل فلسفی در داستان جای دهد . اين مربی بايد به اندازه هر کودکی به نتيجه پرسش ها و پاسخ ها علاقمند باشد. چنين مربی بايد از سخنرانی خودداری کند و پرسش و پاسخ فلسفی را برای کودکان به شيوه ای شکل دهد که آنان بتوانند اين عملکرد را ملکه ذهن خود کرده و خودشان شروع به تمرين کنند. معلم فلسفه خوب بايد از نظر فلسفی نقشي بسيار كمرنگ داشته باشد و به پرسيدن سوالات بسيار علاقمند باشد. به هر حال معلم های فلسفی از لحاظ آموزشی قوی هستند، و به كودكان در پرورش دادن مهارت هايي که برای انجام يک كندوكاو فلسفی مفيد است كمك مي كنند . آنها می دانند چگونه اين مهارت ها را به نمايش بكذارند و اكر كودكان نتوانند نقش خود را خوب ايفا كنند أنان سريعا از نقشي به نقش ديگر مي روند تا آنرا به نمايش بكذارند. براي مثال اكر كودكان در مورد فرض هاي بحث سوال نكنند و يا قياسي را زير سوال نبرند أنان اين كار را انجام مي دهند.
 
اين بدان معنا نيست که بگويم تمام معلمان فلسفه اي كه در داستان ها هستند  بايد چنين شخصيت يا سبک فلسفی داشته باشند. برخی از آنان می توانند مقرراتی، جستجوگر، جدی، دوستدار سرگرمی، بد اخلاق، اجتماعی، جوان، آرام، ترسو و محتاط تر از ديگران باشند، اما خصوصيت مشترک آنان شگفتی و کنجکاوی خاص برای پی بردن به مسائلی است که فکر می کنند واقعا اهميت دارد و هيچ گاه تصور نمی کنند که جواب اين مسائل سوال برانگيز فلسفی را می دانند . علاوه بر اين، معلمان بايد به انديشه ها و احساسات کودکان احترام بگذارند و همچنين توانايی ايجاد يک محيط باز و سرشار از اعتماد را داشته باشند.
 

          باز هم گفتگو ادامه دارد...

    .... ادامه گفتگو

* تفاوت بين داستان های فلسفی برای کودکان و داستان های فلسفی همچون دنيای سوفی اثر يوستين گوردر  چيست؟
 
- دنيای سوفی داستان مبتکرانه است که قصد دارد کودکان را با تاريخ فلسفه آشنا کند. داستانهای فلسفی برای کودکان سعی دارند کودکان را وادار کنند که خودشان به فلسفه بپردازند. آنها تاريخ فلسفه را به نحوي باز سازي مي كنند كه كه تغييرات تاريخ فلسفه لابه‌لاي تجارب كودكان داستان اتفاق مي افتد. اين بازسازی فرآينده پرسش و پاسخ را مدل سازي مي كند، مفاهيم مطرح شده كودكان را به سوال كردن برمي انگيزاند و ارتباط برقرار كردن آنها را در كلاس تسهيل مي كند و آنها را برمي انگيزاند كه روش فلسفي را وارد زندگي روزمره خود كنند.
 
* شما چند داستان و داستان کوتاه در مجموعه های مختلف نوشته ايد. چطور امکان دارد در هر صفحه اين داستانها مسائل، رابطه ها و معانی فلسفی را به صورت پنهانی به کودکان ارائه کرد؟
 
من چند داستان کوتاه فلسفی نوشته ام و سه برنامه در زمينه آموزش فلسفه به کودکان طرح ريزي كرده‌ام. کتاب بيمارستان عروسك  و ناکيشاوجسی برای کودکان 4 تا 6 سال، و هانا  به همراه راهنمای آن، شكستن‌دور‌باطل  برای سنين آغاز نوجوانی در نظر گرفته شده است. بيمارستان عروسك به همراه راهنمای آن فهم دنيای من به شيوه های پرسش و پاسخ گروهی پرداخته و در عين حال به کودکان کمک می کند تا از مفاهيم محوري فلسفه مثل وجود، واقعي، خوبی، زيبايی، درستی و هويت آگاه شوند . ناکيشا و جسی دنباله داستان بيمارستان عروسك به همراه راهنمایش، نيازهاي‌مادي‌دنيای‌من  به فلسفه يا شناخت بدن اختصاص دارند، در حالي که همزمان توجه کودک را به مفاهيم فلسفی كه مخصوص سن خاصي نيستند همچون : عشق و دوستی، دلسوزي و همفكري، تفکر، خود، آگاهی، زمان و روابط ماجراجويانه که دنيای آنها را به وجود آورده است جلب می کنند.

اين اثر خاص به همراه هانا (برنامه کودکان در مقطع متوسطه) از اين نظر كه به يك مشكل اجتماعي يعني كودك آزاري نيز مي بردازد متفاوت با بقيه هستند. اينها قسمتي از پروژه تراورس  در استان كبك كانادا (كه مجموعا هفت برنامه است) مي باشد كه هدف آن آگاه كردن كودكان از مشكل كودك آزاري و روش‌هايي است كه به وسيله آنكودكان بتوانند مانع اين شوند كه مورد آزار قرار بكيرند. آنچه اين خط مشي را متفاوت مي كند اين است كه به جاي ارايه فهرستي از قوانين كه بايد رعايت شوند، كودك آزاري توسط ارايه فلسفه بدن و مفاهيم فلسفي اي كه مخصوص به سني خاص نيستند و در تجربه كودكان وجود دارند، معرفي مي شود. علاوه بر اين زمينه ای فراهم می شود تا كودكان به صورت خودآگاه مهارت های گوناگون تفکر انتقادی، تفکر خلاقانه و تفکر مسوولانه را تمرين کنند و در عين حال حول مفاهيمي مانند روابط غيرعادلانه كاوش و تفحص كنند.

 به هر حال من چه در حال نوشتن يك داستان فلسفی باشم و جه داستان كوتاه فلسفي تا وقتي كه داستان من با سوالات كودكان، حيرت و سرگشتكي و تجربه روزمره آنها سر و كار دارد مطرح كردن يك سري مفاهيم فلسفي اجتناب ناپذير خواهد بود. كدام كودك است كه به مسايل دوستي علاقمند نباشد؟ كدام كودك است كه به روابط خانوادكي، زمان، مكان و چيزي كه يك شخص را به يك شخص تبديل مي كند علاقمند نباشد؟ از طرف ديگر، داستانهای کوتاه معمولا توجه کمتری به شيوه ها و راهبردهاي فلسفی دارند . در اين جا است که راهنماهای ضميمه داستان کوتاه بايد تمرينهاي مختلفي را درباره استدلالهاي خوب، تمايز گذاشتن، قياسهاي خوب، استنتاجهاي خوب، بيدا كردن بيش فرض ها و همچنين سفسطه هاي منطقي معرفی کنند.

آنچه فرد معمولا از خواندن داستان کوتاه بدست می آورد فرصت تمركز بر یرسشي است كه برايش مهم و معنادار است. برای مثال، به یاد می آورم داستان کوتاهی درباره اينكه «چرا مردم بچه دار می شوند؟» نوشتم. این داستان از يك سو، فرصتی را برای بررسی پرسشی که بسیاری از کودکان به آن علاقمند هستند فراهم كرد و از سويي ديكر به من این امکان را داد تا مفاهیمی را همچون طبیعت، عشق و روابط عاطفي را مطرح کنم و در عین حال در خلال داستان ساختار و چكونكي تشكيل يك استدلال خوب را نشان دهم.
 
   ادامه دارد...

.... ادامه گفتگو

* چه روش هايی در فلسفه برای کودکان به کار گرفته می شود تا استدلال و قضاوت به آنها آموزش داده شود؟ چه تفاوتی بين اين روش و روش آموزش به بزرگسالان وجود دارد؟
 
- بزرگسالانی که می خواهند با کودکان فلسفه کار کنند به همان روش کودکان استدلال و قضاوت صحيح را می آموزند:
(1) از طريق داستانی سوال برانگيز که خواننده را به پرسش وا می دارد،
 (2) از طريق جمع کردن گروه دوستان برای پرسش و پاسخ که در آنهر کس ياد می گيرد به حرف های ديگران گوش کند، سوال بپرسد، به دنبال معيارها باشد، استدلال کند، پيشفرض ها را آشکار کند، انديشه ها را شکل دهد، برای بررسی استنتاج های ديگران مثال های نقض ارايه دهد، ديدگاههای مختلفی پيشنهاد کند، قياس هاو استنتاجات ديگران را نقد کند، نقطه نظرات ديگران را درک کند، مفاهيم وروابط جديدي بوجود آورد و حساسيت نسبت به احساسات ديگران را در خود برورش دهند، در مورد لازمه هاي پرسش و پاسخ و به ويژه خود اصلاحی و دنبال کردن نتايج تحقيق علاقه نشان دهد،
(3) از طريق شركت جستن و دركير شدن با تفکري خلاق، تفکري انتقادی و تفکري مسوولانه : که اين امر آگاهی از معيارها و ضوابط بحث، زمينه بحث و وجود نياز به خود اصلاحی است ؛ فکر کردن بر حسب احتمالات مختلف و در آوردن بيامدهاي  قضاوت های شخصی از نظر تاثيري که به طور کلی بر روی شخص، ديگران و طبيعت می گذارد.
 (4) از طريق بوجود آوردن وضعيت و حالتي كه به يك  كندوكاو جمعی رهنمون شود: با دقت گوش دادن، همفکری خلاق در مورد نقطه نظرات ديگران، تحمل نظرات مختلف، داشتن حس کنجکاوی، شگفت زدكي، مهربانی نسبت به ديگران، پرسيدن سوالات انتقادی، تفکر مسوولانه، اكتشاف و درنكي عقلاني، تواضع خردمندانه، حس يكانكي و يكدلي با ديگر افراد گروه، تفکري همراه با در نظر كرفتن احتمالات، طرح ريزي دنياي أداستاني و شخصيت های آداستانی، بسط علاقه به مساوات طلبی و عقلانيت.
 
* پيشنهاد شده داستان های فلسفی برای کودکان ترجمه شود؛ اما در اين راه مشکلات بسياری وجود دارد. در داستانها ارزش های اخلاقی وجود دارد که کودکان برخی کشورها با آن احساس قرابت نمی کنند. همچنين امکان دارد مسائل فرهنگی داستان با ارزشهای اخلاقی کشورهای مختلف متناقض باشد. چطور می توان بر اين مشكلات غلبه کرد؟
 
- اين داستان ها نه تنها بايد ترجمه شود، بلکه با فرهنگ کودکان تطبيق داده شود . مسائلی در کشور های خاصی نبايد مطرح شوند و يا أداب و اتفاقات خاصي كه در يك قصه أمده در كشور ديگري ممكن است اصلا وجود نداشته باشد، اين وظيفه مترجم خواهد بود که مسائل نزديک را جايگزين کند. اما بايد دقت کرد اين جايگزينی باعث بوجود آوردن همان بحث در ميان کودکان شود. منطقی است که هنگام ترجمه موارد خاصی تغيير می کنند تا با فرهنگ همخوانی داشته باشد . اسم شخصيت ها، غذاها و بازي ها بايد با جامعه ای که کودک در آن زندگی می کند مطابقت داشته باشد. اين تکنيک ها و مهارت ها به مترجم مربوط می شود.
 
اما با توجه به اهداف اصلي فلسفه برای کودکان كه بر روی كندوكاو جمعی و رسيدن کودک به مرحله تفکر درباره مفاهيم و شيوه هاي فلسفی تاكيد دارد  می توانم موارد را اضافه کنم :
 بحث درباره اينكه تفكر محاوره اي (تفكري كه نتيجه گفت جود می آورد : سوال پرسيدن، مساوات طلبی، تبليغ و القا نكردن تفكري خاص، قضاوت انتقادی، پرسشگري بدون محدوديت، خود اصلاحی و روش هاي دمكراتيك. اين ها معيارهايی حاكم بر نحوة تفكر فلسفي در كلاس، شيوه تفكر مبتني ببين ارزشهای مربوط به نحوة عمل و ارزشهای ذاتي تفاوت بزرگی وجود دارد. اين امر درست است که برای کودکان (و شايد قسمت اعظم فلسفه) تعهدی در زمينه ارزشهای عملی بور گفت و گو و نحوة كندوكاو جمعی هستند.
اما و بحث درباره اينكه تفكر محاوره اي (تفكري كه نتيجه گفت و گو است) و كاوش گري جمعي جه چيزي است هميشه باز و بي انتها است.  فلسفه براي كودكان آنها را ترغيب مي كند تا (الف) راجع به آنچه ديگران در مورد مسئله ای گفته اند کنجکاوی کند. (اين موارد شامل فلاسفه گذشته هم می شود حتی اگر کودک نداند اين کلماتی که شخصيت های تخيلی به زبان می آورند کلام اسپينوزا، ارسطو، يا مارکس است)، (ب) راجع به اين که ديگر افراد در رابطه با اين مساله چه فکری می کنند کنجکاو شود، (ج) درگير پرسش و پاسخ های جمعی شود و درباره موضوع مورد بحث فکر کند، و در نهايت (د) قضاوت كند . اين قضاوت در واقع أشكار مي كند كه نظر كودك در مورد مساله مورد بحث چيست.
 
برای مثال مسائلي مانند دوستی، طلاق، دزدی، دروغ گويی، كودك آزاري و استثمارگري در بافت داستان های فلسفی قرار می گيرند، سپس كودك به كاوش در اين مفاهيم مي پردازد و درباره جامعه و انسان داستاني، درك متقابل و همدردي، استدلال صحيح و انسجام و يكبارچگي  فكر مي كند و زمينه و بستر، نتايج، طرح و نقشه كلي آنها را در نظر مي آورد. و سرانجام كودك خودش تصميم مي گيرد که آيا در اين وضعيت خاص موجود در داستان دروغ گويی، طلاق يا دزدی كار درستي بوده است يا خير.
 
به عبارت ديگر، برنامه فلسفه برای کودکان به آنها نمی گويد به چه چيزی فکر کن . در نهايت اين امر به خود کودک بستگی دارد. بلكه فلسفه براي كودكان ابزار عقلي، اجتماعی و عاطفی را كه براي فكر كردني خردمندانه و مستدل لازم است در اختيار کودک قرار می دهد و به وسيله كاووش كري جمعی در کلاس او را ترغيب مي كند تا با تعهد و شجاعت أنگونه كه فكر مي كند رفتار كند.
 .....

هانری کربن، سالک فرزانش ایرانی


۱۴ آپریل مصادف است با زادروز تولد مردی که زندگیش را وقف شناخت فرهنگ و اندیشه سرزمینی ساخت که در آن متولد نشده بود ولی عشق به آن وادی شگفت، او را به زیارت سپهر معنوی سرزمینی کشانید که او آن را دنیای میانجی نامید. این نوشته را به احترام او و دینی که به اندیشه والایش دار،م می نگارم. شاید یکی از بزرگترین افسوس‌های همیشه من این باشد که سالی که هانری کربن (Henry Corbin) فیلسوف و ایران‌شناس برجسته فرانسوی از این دنیا رفت من تنها یک سال داشتم و در سال‌های اخیر هرگاه نوشته‌هایش را می‌خوانم به ویژه از زمانی که کار بر روی طرح بزرگ بازخوانی فرزانش ایرانی را آغاز کرده‌ا،م حزن این که کاش می شد با او سخن می گفتم رهایم نمی‌سازد.

زندگی بسیاری انسان‌ها را تنها یک کتاب دگرگون ساخته است و این برای هانری کربن جوان پیش آمد. وقتی لویی ماسینیون (Louis Massignon) عرفان‌شناس بزرگ فرانسوی و مولف کتاب "مصائب حلاج" (La Passion d’al Hallâj) کتاب "حکمت الاشراق" سهروردی را به او داد و از او خواست که این کتاب را بخواند. خواندن آن کتاب که  بعدها او آن را به فرانسه ترجمه کرد به شدت تحت تاثیرش قرار داد و شوقی غریب در وی برانگیخت تا آن اندازه که او تصمیم گرفت به شرق سفر کند و نه تنها سایر آثار شیخ اشراق را بخواند بلکه با فرهنگی که سرچشمه چنین حکمتی بوده و چنین اندیشه‌ای را بارور ساخته است، آشنا شود.

او برای آغاز این سفر که به زیارتی برای همه زندگیش بدل گشت این فرصت را یافت که فلسفه غرب را از بزرگانی چون اتین ژیلسون (Étienne Gilson) که شاید بزرگترین صاحب نظر متاخر در فلسفه اروپای قرون وسطا در دو قرن اخیر است بیاموزد و دکترای خود را نیز در فلسفه از دانشگاه سوربن پاریس کسب کرد، جایی که بعدها به عنوان پروفسور در آن کرسی یافت.

او دل به پدیدار‌شناسی (Phenomenology) ادموند هوسرل (Edmund Husserl) باخته بود و تا پایان عمر نیز خود را یک پدیدارشناس می دانست. او بود که برای نخستین بار آثار کارل بارت  (Karl Barth) را از آلمانی به فرانسه ترجمه کرد و همچنین با ترجمه سه اثر ارزشمند "هستی و زمان"، "پدیدارشناسی مرگ" و "مابعدالطبیعه چیست؟" مارتین هایدگر، این فیلسوف بزرگ آلمانی را به فرانسویان معرفی کرد. او در ترجمه آثار هایدگر در تمامی مراحل و در برگرداندن کلمات کلیدی با خود نویسنده مشورت کرده بود و این امر ترجمه فرانسه آثار فیلسوف بزرگ آلمانی را متمایز و ارزشمند ساخت و ژان پل سارتر با خواندن ترجمه او از "هستی و زمان" بود که با الهام از این شاهکار هایدگر و البته در نقد آن، کتاب "هستی و نیستی" خود را به نگارش درآورد که به نقطه عطفی در فلسفه اگزیستانسیالیسم بدل گشت. هانری کربن تا پایان عمر نیز به فلسفه هایدگر علاقه‌مند باقی ماند هر چند با آشنایی با فلسفه و حکمت ایران زمین، آن طور که خود بیان داشت از مرزهای آن عبور کرد.

داریوش شایگان کتابی بسیار ارزشمند در رابطه با زندگی و آراء هانری کربن نگاشته است که من در مرور سال شمار زندگی کربن در نگارش این مختصر از آن بهره برده‌ام. او که برای سال‌ها دوستی نزدیک برای کربن  بوده است، از او نقل می‌کند که در رابطه با هایدگر می‌گفت که از او آموخته که فلسفه یعنی تاویل و این دین کربن است به هایدگر ولی اگر هایدگر فلسفه خود را با "مرگ بودگی" انسان به پایان برد، کربن معتقد بود با ملاصدرا به این مفهوم رسیده است که انسان وجودی است ورای مرگ.

شاید قرن‌ها بگذرد تا کسی از مغرب زمین با بینش ژرف کربن و دانش وسیع او موطن دوم خود را ایران برگزیند و به تحقیق در رابطه با حکمت این سرزمین بپردازد. کربن زبان‌شناسی بود که به فرانسه، آلمانی، عربی و پارسی و حتی سانسکریت و پهلوی تسلط داشت و اگر شرق‌شناس بود به مکتب فلسفه آلمان نیز تعلق خاطر داشت و اگر اسلام‌شناس شد، پیش از آن دانشی عمیق از مسیحیت و همین‌طور به واسطه آشناییش با سانسکریت از بودیسم یافته بود.

او راهی عجیب را تا سالک فرزانش ایرانی شدن پیمود. آنچه از فلسفه قرون وسطا از ژیلسن آموخت و دانشش از پروتستانیسم مسیحی و اسطوره‌شناسی و درکی که ماسینیون به وی از شرق‌شناسی و عرفان شرق بخشید، مطالعاتش بر فلوطین و نو افلاطونیان، هرمتیسیسم و اوپانیشادها و آشنایی‌اش با پدیدارشناسی هوسرل، سوئدنبرگ، بارت، کاسیرر، هایدگر و مکتب فلسفه آلمان و کشف سهروردی همه به ترکیبی منحصر به فرد از ظرافت تفکر فرانسوی، ژرف اندیشی فلسفه آلمان و دنیای پر رمز و راز حکمت و عرفان ایرانی منتهی گردید. او معتقد بود ایران و آلمان نه دو سرزمین بر پهنه خاک، بلکه طول و عرض جغرافیایی سلوکی معنوی در دنیایی هستند که بر نقشه‌های جغرافیایی اثری از این دنیا نیست. او بر این باور بود که سفرش از پاریس تا فرایبورگ و از تهران تا اصفهان سفر بر شهرهایی جغرافیایی نبوده بلکه این شهرها تنها شهرهایی نمادین از سلوک او در دنیایی دیگر بوده است.

او هیچ‌گاه عقل باور نبود و شاید از این رو بود که به کارل بارت علاقه‌مند شد و با دوستانش مجله‌ای به نام "این‌جا و اکنون" منتشر ساخت که در مقدمه نخستین شماره این مجله نگاشتند: "جای آن است که اعلام کنیم عقل بشر دلیل وجودی او نیست. نه این است که من می‌اندیشم پس هستم، حقیقت این است که من اندیشیده می‌شوم پس هستم."

کربن ندای سیمرغ را شنیده بود و در جستجوی حکمت اشراق و اندیشه سهروردی که او را امام افلاطونیان پارس می‌خواند، به شرق آمد و برای باز یافتن نسخه‌های خطی نایاب و منتشر نشده شیخ اشراق که در موزه استانبول نگاه‌داری می‌شود به این شهر رفت و به مدت ۶ سال آن‌ها را در کوران سال‌های جنگ جهانی مورد بررسی قرار داد. او با پایان دوران تحقیق خود مجموعه آثار سهروردی را به انتشار رساند و با بازگشت به فرانسه جانشین کرسی لویی ماسینیون در دانشگاه سوربن شد. کسی که برای نخستین بار دروازه‌های شرق را به روی او گشود.

او در این سال‌ها و بیش از ربع قرن عضو حلقه‌ای مطالعاتی از نوابغ عصر خود نیز بود که "ارانوس" (Eranos) نام داشت و به صورت سالانه در زوریخ تشکیل جلسه می‌داد. این حلقه که بعضی از اعضای سرشناس آن کارل گوستاو یونگ، میرچا ایلیاده، هاینریش زیمر، اریش نویمان، آلفونسو روزنبرگ، کارل کرنی، آدولف پورتمان و ژوزف کمپل بودند مطالعات خود را بر اسطوره‌شناسی، روان‌شناسی، دین‌شناسی و سمبل‌شناسی متمرکز ساخته بود. او به‌ویژه دوستی نزدیکی با یونگ داشت که از تفسیری که او بر "پاسخ به ایوب" یونگ نگاشت، آغاز گشت و هرگاه کربن به زوریخ می‌رفت، دیدارهایش با یونگ در خانه معروف یونگ در شهرک آسکونا گاهی ساعت‌ها به طول می‌انجامید.

کربن در ایران نیز و در مسیر تکامل ره‌یافت خود از فرزانش ایرانی با طیف وسیعی از اندیشمندان ایران‌شناس، فلاسفه و اسلام‌شناسان برجسته ارتباط برقرار ساخت، از استاد پورداود و بدیع‌الزمان فروزانفر و سید حسین نصر و سیدجلال‌الدین آشتیانی تا استاد مهدی الهی قمشه‌ای و علامه محمد حسین طباطبایی که سال‌ها با آنان همکاری مستمر علمی داشت.

بینشی که از این رهگذر حاصل کرد و نگاهی که به ایران داشت و درک عمیقی که از این سرزمین در او شکل گرفت برای همه کسانی که دل به میراث خرد این سرزمین می‌بازند، اندیشه‌ای آشناست. او معتقد بود ایران سرزمینی است که زمین و آسمان در آن‌جا به هم می‌رسند و بر این باور بود که مظاهر هنر ایرانی از معماری تا مینیاتورهای ایرانی تجلی این تعلیق است است. تعلیق در برزخی میان اندیشه و احساس و تعقل و شهود. شایگان در کتاب خود که دررابطه با هانری کربن و آراء او نگاشته است به خوبی محورهای باور او را در رابطه با ایران تبیین می‌کند:

۱) ایران سرزمین میانه و میانجی است و نگاهی دو سویه به غرب و شرق دارد و همچنین در دنیای شرقی نیز مرکز پیوند و برخورد اندیشه‌های برآمده از خاور دور و بین النهرین است.

۲) ایران دنیای خیال و تخیل است و در این جهان معلق است که عالم مثال، پلی به این جهان یافته است.

۳) ایران دنیایی است بین دو زمان. سرزمینی که در همیشه تاریخ سرزمین انتظار بوده است، دنیایی که زمان این جهانی ما را به برزخی در انتظار رستاخیز موعود و رستگاری تغییر داده است.

درک او از نقش تاریخی ایران در تکامل آگاهی و اندیشه بشری درکی منحصر به فرد بود و افسوس است که هنوز آثاری از او هستند که به پارسی ترجمه نشده‌اند و بسیاری نیز از نقش بزرگ او در گشودن دربهای فرزانش ایرانی به دنیای غرب نامطلع‌اند و شاید نام او تنها برایشان مترادف با نام خیابانی در مرکز شهر تهران باشد ولی بی‌شک او در آینده ایران بازشناخته خواهد شد و نوشته‌هایش دروازه‌هایی هستند به دنیایی که تنها افلاطونیان لذت‌گذر به آن را درک توانند کرد. او معتقد بود سهروردی دست او را گرفت و به دنیایی متفاوت از معنویت و خرد رهنمون ساخت و بی تردید او نیز راهنمایی برای جان‌های تشنه در سراسر دنیا به سوی دنیای میانجی خواهد بود.

این که یک دانش آموخته فلسفه در مکتب غرب در سطح وی، پس از آشنایی با سپهر اندیشه ایرانی بر این باور بوده است که تمامی فلسفه غرب از دکارت تا امروز در مقابل ژرفای حکمت اندیشمندان ایران زمین، بازی کودکانه‌ای بیش نیست! آیا سوالی را در ذهنمان بیدار نمی@کند که با عدم شناخت میراث به جا مانده از تاریخ اندیشه ورزی خود شاید و فقط شاید چیزی ارزشمند را از دست می‌دهیم؟

این حقیقتی است که ما بسیار به کسانی چون کربن برای کشف دوباره فرهنگ و میراث گران‌بهای خود نیازمندیم از آن رو که بسیاری از آثار تاریخی پیش از اسلام ما در هجوم‌های گوناگون نابود شده‌اند و آثار پس از اسلام نیز یا به عربی و یا به فارسی بسیار دشوار نگاشته شده‌اند. کسانی که فلسفه ایران را بازخوانی می‌کنند از حوزه دین برخواسته‌اند و بازخوانی درون متنی آنان تداوم همان زبان دشوار است که شکلی حوزوی نیز یافته است و از سوی دیگر به دلیل بیگانگی این گروه با زبان فلسفه غرب، حتی اندیشمندان حوزوی توان برون رفتن از مرزهای بسته داخل را ندارند و در فقر و فقدان وجود مکتبی منسجم و به روز که ارائه دهنده بنیان‌های اندیشه ایرانی باشد، جوانان علاقه‌مند به فلسفه، فلسفه غرب را دل‌پذیرتر، آسان‌تر، شفاف‌تر، منسجم‌تر و تاریخ مشخصی را مبتنی بر آن قابل شناسایی می‌یابند و از این رو مهجوریت میراث اندیشه ایران امری شگفت نیست. تاریخ یک‌صد سال گذشته ما تاریخ برخواستن ما از خواب سنگین تاریخ بوده است ولی برای ایستادن بر پاهای خود نیاز به اندیشمندانی داریم که میراث گران‌بهای اندیشه ایرانی را با زبان جهانی پیوند زنند و درخشش این اندیشه و ویژگی‌های منحصر به فرد فرزانش ایرانی را بازنمایند. راهی که کربن از آن گذشت راهی بسیار کم‌گذر است ولی تاثیر آن چه انجام داد الهام‌بخش همه کسانی است که جان کلام او را می‌یابند و به نوری می‌نگرند که او به سوی آن اشاره می‌کند.





منبع: فرزانش ایرانی
لینک به مطلب: هانری کربن، سالک فرزانش ایرانی