ادامه مطلب:
فشارهاي امريكا براي محدوديت صادرات : ژاپن توانسته بود، به سرعت خود را به يك ابر قدرت اقتصادي تبديل كند، در سال 1980 بيش از 80% از رشد ژاپن ناشي از رشد صادرات بود كه قسمت اعظمي از آن به آمريكا صورت ميگرفت. در داخل خاك امريكا، شركتهاي ژاپني به سرعت از رقباي آمريكايي خود پيشي گرفته بودند. رشد ژاپن انتقاد آمريكاييها را در پي داشت! يك انتقاد عجيب ولي محوري آمريكا اين بود كه ژاپنيها بسيار سخت كوشند و اين امر ضمن افزايش بهرهوري، اوقات فراغت آنها را، كه در خلال آن ميتوانند مصرف كننده كالاي آمريكايي باشند، محدود ميسازد!
بالاخره گسترش مازاد تجاري ژاپن در مقابل آمريكا، به ايجاد منازعات و فشارهايي از طرف آمريكا براي محدوديت صادرات منجر شد. فشارهاي امريكا دولت ژاپن را واداشت تا مردم را به طرف كالاي آمريكايي تشويق كند و ارزش دلار را در برابر ين كاهش دهد، تا كالاهاي آمريكايي ارزانتر تمام شوند. اما ژاپنيها با زيركي تمام از ارزان شدن كالاهاي آمريكايي استفاده كرده و برخي مستغلات استراتژيك آمريكا را خريداري كردند! (شركت فيلم كلمبيا را شركت سوني خريداري كرد). "سواري رايگان " ژاپن از آمريكا در مقابل دفاع آمريكا از ژاپن (بي مزد و منت)، سوء ظن آمريكاييها را برانگيخته بود، ولي تنها توانستند ژاپن را به پرداخت قسمتي از هزينه جنگ خليج فارس مجبور كنند.
وابستگي به واردات تكنولوژي خارجي : ژاپنيها، از تسلط شركتهاي چند مليتي بر اقتصاد كشور، هراس داشتند لذا با وضع قوانين كنترلي بر ورود سرمايههاي خارجي، از نفوذ شركتهاي چند مليتي به ژاپن جلوگيري ميشد. از طرف ديگر دسترسي به تكنولوژي خارجي براي صنايع ژاپن حياتي بود. سياست ژاپن در اين مورد با اولويت دادن به مبادلات تجاري كه به انتقال تكنولوژي تعيين شده كمك ميكرد و همچنين با برقراري تعرفههاي وارداتي تا حدي از اين مشكل كاست.
نرخ پسانداز بالا، امكان اعطاي تسهيلات هنگفت و سرمايه گذاري گسترده براي دسترسي به آخرين فناوري را فراهم ميكرد. به اين منظور، كم كم سرمايه گذاري بر روي "تحقيق و توسعه " خود را جايگزين واردات گسترده فناوري كرده و موجبات پيشبرد فناوري را براي ژاپن فراهم كرده است.
2ـ3ـ د: جهش اقتصادي، ديگر سياستها و اقدامات دولت
درست است كه ژاپنيها در مواجهه با بحرانها و استفاده از فرصتها، همواره هوشيارانه عمل كردهاند، اما تمام تصميمگيريهاي دولتمردان در اين زمينه، در جهت تحقق برنامهها و سياستهاي از پيش تعيين شده دولت بوده است: برنامه تجديد حيات اقتصادي (53 ـ 1949)، برنامه 2 برابر كردن درآمد ملي (70 ـ 1961)، برنامه 5 ساله جهت خودكفايي (1960 ـ 1956)، برنامة توسعه اقتصادي اجتماعي (71 ـ 1967)، برنامه پايه اقتصادي ـ اجتماعي (1977 ـ 1973)، برنامه مديريت اقتصادي با ديد بينالمللي و ...
طي سالهاي اوليه پس از جنگ اقدامات دولت در جهت سازندگي ژاپن جديد، بيشتر به رفع موانع محدود ميشد. (حذف اقتصاد بازار سياه و رفع مشكل تورم)، اولويت دادن به سرمايه گذاري در صنايع پايهاي مانند برق، فولاد، حمل و نقل دريايي و ذغال سنگ و حمايت دولت از آنها صنايع زيربنايي را رونق بخشيده بود. در جهت تحقق برنامه تجديد حيات اقتصادي، سياست تشويق ذخيره سازي سرمايه جاي خود را باز كرد و خون تازه در رگ اقتصاد دميد.
تأسيس بانك توسعه بسيار كارآمد، سيستم مالياتي پيشرفته و مشوق توليد، قانون تشديد اقتصادي شدن واحدهاي اقتصادي، تخصيص ارز حمايتي، واردات سريع تكنولوژي و حمايت از صنايع داخلي، توليد را تا سال 52 به شدت افزايش يافت و از اهداف برنامه هم فراتر رفت.
سياستها و اقدامات دوره رشد سريع ژاپن از عوامل مهم تسهيل كننده توسعه به شمار ميآيند:
سياست حمايت از صنايع داخلي : همانطور كه در بخشهاي گذشته اشاره شد، الگوي اقتصاد ژاپن براساس "فروش " محصولات داخلي (هم در بازار داخلي و هم در بازار خارجي) است. به منظور افزايش و تسهيل فروش اقدامات بسياري انجام شد: احداث خطوط ارتباطي با دادن اختيار عمل به بخش خصوصي، تشكيل شركتهاي بازرگاني عمومي ژاپني براي رهايي از تسلط خارجيان بر امور بانكي و تجاري، محدوديت واردات كشاورزي و افزايش بازدهي توليد، تثبيت قيمتها در زمان رقابت بيش از حد و اعطاي اعتبارات با ضمانت بانك مركزي از اين جمله اقدامات است.
سياست آزادسازي تجاري: (مگر در صنايعي كه به توان رقابتي لازم نرسيدهاند) به منظور دسترسي آسان تر به تكنولوژي توليدي و بازارهاي "فروش " دولتمردان ژاپني تلاشهاي زيادي براي عضويت در سازمانهاي بينالمللي به خرج دادهاند: عضويت در سازمان تجارت جهاني، صندوق بينالمللي پول، بانك جهاني و OECD همه جهت افزايش فرصتهاي صادراتي به كشورهاي صنعتي صورت گرفت.
سياست انگيزش مالياتي : تحقيقات مالياتي ژاپنيها به شركتها اجازه ميداد كه عوايد توزيع نشده آنها مرتباً افزايش يافته و ضمن گسترش كار خود، توان مقابله با شوك هاي اتفاقي را داشته باشند.
سياست صنعتي: سياست صنعتي ژاپن، در واقع يك بسته سياسي كامل و بينقص نبوده است. بلكه سياستهاي به كار رفته در جريان اجرا، اندك اندك تكميل شدهاند. مؤسسات ژاپني دائماً و به طور فعال در برنامهريزي سياستهاي صنعتي هم فكري و همكاري داشتهاند و به طور مستمر از نظرات و پيشنهادات و انتقادات آنها استفاده شده است.
برنامهريزي دولت : برنامههاي ژاپن ابتدا به تعيين مسير دلخواه توسعه اقتصادي ـ اجتماعي ميپردازد و با تبيين سياستهاي دولت، دولت را از مداخله در فعاليتهاي اقتصاد منع كرده و وظيفه دولت را در رهبري مردم و بخش خصوصي در رفتار و خطي مشيها قرار داده است. نكته جالب توجه اين است كه در همة برنامههاي دولت اهميت خاصي به تربيت نيروي انساني متخصص داده شده است.
نقش اساسي برنامههاي دولت در پيش بيني شرايط قابل دسترس است. در برنامهها ضمن پيشبيني دقيق و تشخيص مشكلات احتمالي "آينده "، سياستهاي ميان مدت و بلندمدت تعريف شده و اولويت اهداف آنها مشخص ميشود. اين پيشبينيها، براي بخش خصوصي و خانوارها نقش "راهنما " را دارند.
نتيجه
در اين نوشتار از بيان ريز سياستهاي توسعه ژاپن خودداري كرديم، چرا كه معتقديم، تقليد چشم و گوش بسته از بستههاي سياستي اجرا شده در يك كشور نميتواند نتيجه مشابهي، حتي براي كشورهاي مشابه داشته باشد. آنچه ميتواند در تجربه توسعه ژاپن براي ديگر كشورها آموزنده باشد در روشي است كه ژاپن براي "حركت مداوم و تكاملي " به كار برده است.
ژاپنيها با آگاهي كامل از نقاط ضعف و قوت خود، عزم خود را براي دستيابي به هدف آرماني كشور كه همان "برتري و اقتدار ژاپن " بود، جزم كرده و پيامد تصميمگيريهاي خود را در مواجهه با چالشها پيشبيني كردهاند. لذا با انگيزه قوي (غرور ملي)، بستر مناسب توسعه را ايجاد كردند و توانستند با هماهنگي و مديريت صحيح منابع مادي، مالي و انساني و با تصميمگيري صحيح در مقابله با بحران و استفاده از فرصتها به آرمان خود دست يابند.
در اين بررسي, علت توسعه ژاپن را در "انگيزه صحيح "، "رفع موانع "، "وجود بستر مناسب " و "تصميمگيري صحيح " يافتيم.
پانوشتها:
- شريف النسبي، مرتضي، صص 3 تا8.
- متوسلي، محمود،1382 ، ص 6.
- مدني، اميرباقر، 1374 ، صص 294و 295.
- ستوده، سهراب، 1374 ، صص31 تا42.
- مهدوي ايزدي، فرخشاد، 1379، ص 205.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ،صص18 و 19.
- اسميت، دنيس، 1377 ، ص 51.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص3.
- نيلي، مسعود و همكاران، 1382 ، ص188.
- متوسلي، محمود، 1374 ، صص سه تا پنج.
- اسميت، دنيس، 1377 ، صص220 و 213.
- همان ص155.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ، مقدمه. (به نقل از دكتر بشيريه)
- همان . (به نقل از دكتر نقي زاده)
- همان . (به نقل از دكتر سروش)
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص53.
- - همان، ص 68.
- همان، ص 72.
- همان ، ص 74.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ، مقدمه.
- متوسلي، محمود، 1374 ، صص 81 تا 93.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص 192.
- همان ،صص 194 تا 196.
آلمان و ژاپن در الگوي ارتش و نظام آموزشي قبل از جنگ جهاني دوم بسيار شبيه بودند، هر دو علاوه بر آغاز جنگ جهاني، شكست خورد و ويران شدند و امروزه هر دو جزء قدرتهاي اول تا سوم اقتصادي دنيا هستند.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص 166.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ،صص 138 تا 156.
- مهدوي ايزدي، فرخشاد، 1379، ص 236.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ،ص156.
- اسميت، دنيس، 1377 ، ص 23.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ،ص184.
- متوسلي، محمود، 1374 ، صص 36 تا 40.
- اسميت، دنيس، 1377 ، ص222.
- همان، ص 56.
- اسميت، دنيس، 1377 ، ص 56.
- همان، صص61 تا 62.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص 203.
- اسميت، دنيس، 1377 ، صص 72 و 73.
- فهيمي فر، جمشيد، 1379، فصل اول.
- اسميت، دنيس، 1377 ، ص 224.
- مهدوي ايزدي، فرخشاد، 1379، ص 207.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص 214.
- مهدوي ايزدي، فرخشاد، 1379، ص 226.
- اسميت، دنيس، 1377 ، صص 213 و 212.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص212.
- متوسلي، محمود، 1374 ، صص 26 تا 211.
- متوسلي، محمود، 1374 ، ص 213.
- ترشيزي، مجيد، 1372 ،صص 120 تا 132.
منابع:
1- شريف النسبي، مرتضي، چرخه توسعه: راهنماي توسعه شتابان توسعه اقتصادي- صنعتي كشورهاي جنوب شرقي آسيا، تهران؛ رسا، 1375.
2- متوسلي، محمود، توسعه اقتصادي: مفاهيم، مباني نظري، نهادگرايي و روش شناسي، تهران؛ سمت، 1382.
3- مدني، اميرباقر، موانع توسعه اقتصادي ايران: مقايسه با ژاپن، تهران؛ نشر علوم دانشگاهي، 1374.
4- ستوده، سهراب، ساموراييهاي اقتصادي، تهران؛ نشر رامين،1374.
5- مهدوي ايزدي، فرخشاد، از ايدئولوژي تا عمل در كشورهاي : آمريكا، شوروي سابق، روسيه و ژاپن، تهران؛ ورق، 1379.
6- ترشيزي، مجيد، ارزيابي تجربه ژاپن براي طراحي سياست صنعتي كردن ايران، رساله كارشناسي ارشد، دانشگاه امام صادق u ، 1372.
7- اسميت، دنيس، تاريخ اقتصادي ژاپن 1945-1995، مترجم: وقار، محمد حسين، تهران؛ اطلاعات، 1377.
8- متوسلي، محمود، توسعه اقتصادي ژاپن با تاكيد بر آموزش نيروي انساني، تهران؛ موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني،1374.
9- نيلي، مسعود و همكاران، خلاصه مطالعات طرح استراتژي توسعه صنعتي كشور، تهران؛ دانشگاه صنعتي شريف موسسه انتشارات علمي، 1382.
10- فهيمي فر، جمشيد، ژاپن و تجربه آن در توسعه، تهران؛ موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني، 1379.
...
منبع:فصلنامه راهبرد ياس ، شماره 4
از خبر گزاری فارس